Зосим Степанович Иванов Аҕа Дойду сэриитин иннинэ 1936 сыл ыам ыйын 25 күнүгэр Орджоникидзевскай оройуонун Булгунньахтаах сэлиэнньэтигэр Тойон Арыыга төрөөбүтэ. Төрүт-уус булчут удьуордаах дьиэ-кэргэҥҥэ төрөөн, Байанай тугу өлүүлээбитин аһаан-сиэн олорбуттар. Бииргэ төрөөбүттэр алта оҕо:`үс кыыс, үс уол. Төрөппүт аҕата Степан Андрианович Аҕа дойду сэриитигэр 1943 сыллаахха өлөр. Зосим кыра эрдэҕиттэн баары — суоҕу билэн улаатан дьону өйдүүр. Оҕо сэттэлээх сааһыгар булчут таайа Самыылай илдьэ сылдьыбыт. Эмдэй-сэмдэй бырааттарын Степаны, Давыды кытары тустан хачымахтаһалларын бу курдук баардыы өйдүүр. Кини бырааттарынааҕар бөдөҥ этэ, сөбүгэр эттээҕэ-сииннээҕэ, онуоха эбии үчүгэй сүһүөхтээх буолан охтон биэрбэт эбит. Үрдүк налыы кырдалыгар тустан оонньоон сэмэлэнэллэрэ да элбэҕэ, ол кэнниттэн кэлин тустар буолан барбыттар. Оччолорго, сыччах икки хары күүһүнэн олох оҥостор кэм буоллаҕа. Хара тыата, күөх далайа, иннинэн сирэйдээҕи ииттэҕэ-аһаттаҕа. Зосим маҥнай колхоһун ыһыаҕар, онтон оройуоҥҥа, кэлин өрөспүүбүлүкэҕэкиирэн хапсаҕайдаһан тустууга кыттыталаабыта. Бука, онтон ыла саҕаланнаҕа буолуо, спортка дьиҥнээхтик ылларыы.
1956 сыл. Ити сыл Саха сиригэр көҥүл тустуу саҥа күөдьүйбүт кэмин быһыытынан биллэрэ. Колхозтаах ыччаттара бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн, көҕүһэн секцияҕа кэллэр кэлэн испиттэрэ. Бииртэн биир уустук ньымалары уонна утары албастары оҥорон бартара, ханнык балаһыанньаҕа туох албаһы туттар ордугун билбиттэрэ. Ханнык түгэҥҥэ бөҕөс түргэн, кимэн киириилээхтик тустарыгар, хайа да кутталлаах балаһыанньаҕа ыксаабакка эрэ куотар түгэни туттуу. “Туох дьикти албастаах дьонуй?” диэн сураһыы, сөҕүү элбээбитэ. Уолаттары уһулуччу тустууктар курдук санаан, Зосим кинилэргэ тардыспыта. Москваттан кэлэ сылдьар ССРС спордун маастара Иван Морозов эрчийэр көҥүл тустуу секциятыгар дьарыктаммыта. Сааһа 20-тэ этэ.
1957 сыллаахха, төрөппүт аҕата көтөхпүт 9 буут (144 киилэ) ыйааһыннаах тааһы көтөҕөн дьон-сэргэ биһирэбилин ылбыта. Тааһы түөһүгэр дылы көтөҕөн аҕалан баараҕай тиит чөҥөчөгүн үрдүгэр уурбута.
Улахан көбүөргэ
Бу сыл Дьокуускайга Саха сирин норуоттарын спартакиадата бэс ыйыгар ыытыллыбыта. Манна Орто Азия өрөспүүбүлүкэлэриттэн аан маҥнай тустууктар кэлбиттэрэ. Олору кытта саха тустууктарын табаарыстыы көрсүһүүлэрэ тэриллибиттэрэ. Стадион көрөөччүлэринэн лыык курдук симиллибитэ.
…Хаҥас өттүттэн кэлэн, көбүөргэ Узбекистан биэс төгүллээх чөмпүйүөнэ ССРС спордун маастара Аблаев тахсар. Улахан опыттааҕа тута көстөр. Кинини кытта туста көбүөр атын муннугуттан Покровскай уола Зосим Иванов киирэр. Маастартан толло быһыытыйара көстүбэт. Ити кэмҥэ кини баҕар “Мин оҕуннахпына даҕаны кыһалҕа кыра. Кыайыахтаах киһи, спорт маастара кыайыа буоллаҕа” дии санаабыта буолуо. Кини разряда иккис эрэ этэ! Зосим таптыыр короннай албаһынан бокуойа суох маастары өрө көтөҕөн таһаараат, көбүөргэ тиэрэ быраҕар. Аблаев “мостик” оҥорбокко хаалбыта (онон ыраас кыайыы бэриллибитэ). Судьуйа II разрядтаах саха уолун илиитин өрө көтөхпүтэ. Ол курдук Сахатын сирин буоругар Зосим биһиэннэриттэн аан маҥнай спорт маастарын тиэрэ уурбут үтүөлээх. Биһиги тустуубут историятыгар кини итинник суолу-ииһи хаалларбыта. Бу кыайыы саха бөҕөстөрүгэр спорт маастардарын тиэритэ ууруохха сөп эбит диэн санааны үөскэппитэ.
1960 сыллаахха саамай тахсыылаахтык тустубут кэмэ этэ. Ити дьыл РСФСР тыа сиринээҕи бөҕөстөрүн чемпионун аатын ылар. Бу түһүлгэ Ростов куоракка ыытыллыбыта. Онно Зосим Иванов Дагестан ССРС спордун маастарын Курбан Агаевы уонна москвич Лычагины ыраастык кыайталыыр уонна ССРС спордун маастара буолбута. Сахалартан ким маҥнайгы маастар аатын ыларын кэтэһии, күүтүү буолбута. Сорохтор өссө 1958 с Ким Марков Нальчикка эҥин чөмпүйүөннээн нуорманы толорбутун, ким да билбэккэ хаалбыт дииллэр. Оччоттон баччаҕа диэри маастар аатын ылар эндиэлээх буолар — бюрократия бүүрүүкээбит дойдутугар олорбут буолан.
1959 сыллаахха, сахалартан бастакы маастар баар! Бу кэмҥэ соҕуруу Ташкеҥҥа үөрэнэ сылдьыбыт Мэҥэ-Хаҥалас Хаптаҕайын ыччата Борис Аргунов маастар аатын ылбыт да, дойдутугар кэлбэккэ, биллибэккэ хаалбыт. Онон бу сыл тустуубут сайдыытыгар улахан бэлиэ ким буолар-бэйэбит Сайсарыбыт буоругар үөрэнэн-эрчиллэн, илиибитинэн-атахпытынан туппут бастакы маастарбыт Дмитрий Данилов үүнэн-үөскээн тахсар.
1964 сыллаахха Ньурбаҕа ДОСААФ кэмитиэтэ арыйбыт суоппардарын курстарыгар үөрэммитэ. Спорт маастара Зосим Иванов “Ньурба” совхозка суоппардыыр. Ол сайын РСФСР күрэҕэр кыттан турар. Уһун тохтобул кэнниттэн тустубута. Кылгас кэм иһигэр бэлэмнэниигэ сылдьан, спортивнай форматыгар киирбэтэх этэ. 15 киһиттэн ахсыс миэстэ эрэ буолбута, сахалартан алта киһи кыттыбыта. Бу спортивнай биографиятыгар улахан көбүөргэ бүтэһик тахсыыта этэ. Ити кэннэ иллэҥ буоллар эрэ тустуу секциятыгар оҕолору эрчийбитэ.
Аата ааттана туруоҕа
Зосим Иванов 1996 сылтан Хаҥалас улууһун бочуоттаах олохтооҕо, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына.
2005 сыллаахха Булгунньахтаахха норуот күүһүнэн тутуллубут спорт саалата XX-с үйэ 10 бастыҥ бөҕөстөрүттэн биирдэстэрэ Иванов. З. С. аата иҥэриллэр.
Зосим Иванов уонна кини бииргэ төрөөбүттэрэ билигин биһиги кэккэбитигэр суохтар. Кини Морозова Мария Игнатьевналыын ыал буолан биэс оҕолоноллор. Түөрт уолаттар, биир кыыс, элбэх сиэннэрдээх. Уолаттара Вадим уонна Зосим көҥүл тустууга спорт маастардара. Уола Зосим көҥүл тустуунан эрэ буолбакка, хайыһар спордунан эмиэ дьарыктаммыта. Ол курдук, 10 км-га хайыһарынан сүүрүүгэ-оройуон чөмпүйүөнэ. Кыыһа Виктория, уола Артур хайыһарынан сөбүлээн дьарыктаммыттара. Иккиэн бастакы разрядтаахтар. Зосим Степанович бииргэ төрөөбүт быраата Степан Степанович уола Сергей кикбоксиҥҥа аан дойду кылаастаах спорт маастара. Сиэн быраата Николай Иванов билигин Покровскайга оҕо спорка оскуолатын дириэктэринэн үлэлиир.
Быйыл Хаҥалас Булгунньахтааҕар ССРС спордун маастара Зосим Иванов кэриэһигэр көҥүл тустууга оҕолорго турнир буолбута. Аймахтара турнир бастыҥнарыгар араас анал бириистэри туттартаабыттара. Быраатын Давыд Степанович кэргэнэ Полина Саввична Иванова уонна кыыһа Виктория Максимова — сыаналаах хайа бэлисипиэттэрин супер-бириис быһыытынан туруорбуттара. Ити бириистэр чөмпүйүөннэр ыккардыларыгар “оонньоммуттара”. Сүүйүүлээх кэнбиэрдэри Дьокуускай 25 N-дээх оскуолатын үөрэнээччитэ Эрчим Тюляхов (32 кг, 2013 с.т) уонна Булгунньахтаах оскуолатын үөрэнээччитэ Артем Евграфов (34 кг, 2011 c.т) тардан таһаарбыттара.
Саха сирин тустууга бастакы маастардарыттан биирдэстэрэ Зосим Иванов кэриэһигэр бу маннык өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэһии ыытыллыыта, эдэр ыччакка, үүнэр көлүөнэҕэ холобур буола туруоҕа. Зосим Степанович Иванов бу орто дойдуга үчүгэй, толору дьоллоох-соргулаах олоҕу олорон ааспыта. Кини дьиэ кэргэнигэр туох баар бары үчүгэйи, дьоллоох, уһун үйэлээх олоҕу, инники кэскиллэрэ сырдык-ыраас буоларыгар баҕарабын.
Василий Можуков, CӨ спордун бэтэрээнэ, СӨ сүүрүүгэ спордун маастара. Покровскай к.