Бастакы комсомольскай ячейка улууска Өктөмҥө 1921 с. тэриллибитэ. Бастакы комсомолецтар биэс хорсун эдэр уолаттар буолбуттара. Кинилэр ортолоругар Нөмүгү нэһилиэгиттэн Иван Михайлов уонна Савва Засимов бааллара. Уолаттар хара бастакыттан сэбиэскэй былааһы олохтооһуҥҥа уонна көмүскээһиҥҥэ илиилэригэр саа-саадах тутан охсуспуттара. Комсомолецтар кэккэлэрэ хас сыл ахсын хаҥаан, элбээн испитэ. Нөмүгүгэ Савва Засимов, Иван Федоров уонна Савва Захаров гражданскай сэрии сылларыгар ЧОН этэрээтин састаабыгар киирэн үрүҥнэри утары хорсуннук охсуспуттара. Саҥа былааһы олохтооһуҥҥа тыа түҥкэтэх дьоно өйдөөбөккө, билбэккэ утары турууларын балаҕаннары кэрийэ сылдьан быһаарыыга, өйдөтүүгэ көхтөөхтүк кыттыбыттара. Араас быстах киирсиилэргэ, разведкаҕа сылдьан, бандьыыттарга түбэһэн хас да комсомолец өлбүтэ.
Сүүрбэһис сылларга
Бу кэминээҕи комсомолецтартан Эркээни хочотугар нэһилиэк Сэбиэтин сэкиритээринэн, ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит Николай Сидоровы, хомсомуол оройуоннааҕы кэмитиэтин сэкиритээринэн үлэлээбит Андрей Захаровы, историческай билим кандидата Прокопий Петровы, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссэдээтэлэ Софья Сидорованы уонна о.д.а. бэлиэтиэххэ сөп.
1920-30 сылларга ыччаттар уонна комсомолецтар Дьэкиим Скрябин, Мэхээлэ Ермолаев, Уйбаан уонна Баһылай Григорьевтар тыа дьонун ортотугар араас культурнай-сырдатар үлэни ыыталлара, ааҕар балаҕаннары тэрийэллэрэ, сэбиэскэй былаас политикатын, саҥа олох соруктарын быһаараллара. Элбэх үлэ дьон ортотугар ыытыллара, бэйэлэринэн холобур буолан саха ыала холхуостарга түмсэн олороллоругар төһүү күүс буолбуттара.
Сэрии кэмигэр
Аҕа дойдуну көмүскүүр 1941-1945 сс. сэриигэ ыччаттар улахан дьону кытта фроҥҥа да, тыылга да төрөөбүт сири фашистскай халабардьыттарыттан көмүскүүргэ олохторун, доруобуйаларын биэрэллэрин билиммэккэ түүннэри-күнүстэри уот, үлэ үөһүгэр сылдьыбыттара. Бу сэриигэ барбыт дьонтон үгүстэрэ нэһилиэктэригэр үлэҕэ-хамнаска саамай тутаах дьон этилэр. Кинилэри солбуйа оҕо-ыччат барыта туруммута. Кыайыы туһугар диэн бэйэлэрин биир саастаахтарын кытта үлэ үөһүгэр Фамида Устинова, Афанасий Скрябин, Семен Денисов, Егор уонна Терентий Анисимовтар, кэлин артыыс буолбут Анна Кузьмина, Спартак Федотов, Анна Ермолаева уо.д.а. элбэх Нөмүгү ыччата бааллара. Анна Ермолаева хомсомуол уобаластааҕы конференциятыгар дэлэгээтинэн талыллан көстүүм буолар миэтэрэбэй таҥаһынан наҕараадаламмыта баара.
Оскуола оҕолоро бааһынаҕа тохтубут туораах бурдук куолаһын хомуйаллара, сэриигэ барбыт аҕаларын, убайдарын оннугар тымныыны-итиини билиммэккэ, сылайар диэни аахсыбакка үлэлээбиттэрэ. Пионердар Коля Платонов, Саша Александров, Сеня Филиппов, Гоша Сергеев уо.д.а. оҕолор оттооһуҥҥа, оттор мас бэлэмнээһинигэр, күтэри уодьуганнааһыҥҥа көхтөөхтүк кыттыбыттара.
Үлэ үөһүгэр
Сэрии кэннинээҕи эйэлээх үлэ сылларыгар хомсомуол ыччаттар норуот хаһаайыстыбатын чөлүгэр түһэриигэ, холхуостар саҥа күүһүнэн үлэлииллэригэр, олох-дьаһах тупсарыгар таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Эдэр саастарыттан Екатерина Скрябина, Тамара Гаврильева, Евдокия Никифорова, Егор Иванов, Афанасий Слепцов, Павел Слепцов, Иннокентий Прокопьев уо.д.а. үлэ маяктара этилэр.
Ыччаттар уонна комсомолецтар общественнай-маассабай үлэҕэ саамай төһүү күүһүнэн буолбуттара. Кинилэр араас пьесалары, ырыа-тойук биэчэрдэри тэрийэллэрэ, оройуон, өрөспүүбүлүкэ куонкурустарыгар кытталлара, субу-субу атын нэһилиэктэргэ гостуруоллуу сыарҕалаах атынан, массыынанан бараллара. Павел Яковлев, Варвара, Ирина, Николай, Дмитрий Ивановтар, Роман Реев, Иван Никифоров, Маруся, Тамара Соломоновтар, Евдокия Александрова, Семен Капустин, Марфа, Михаил Архиповтар, Семен, Мария Адамовтар, Акулина Белолюбская, Ульяна Данилова, Вера Гермогенова, Павел, Татьяна Скрябиннар уонна да үгүс оччотооҕу эдэр дьон актыбыыс этилэр.
Хомсомуол «Оскуола-үлэ-үрдүк үөрэх» диэн ыҥырыытынан оскуоланы бүтэрээт 1969 сыл выпускниктара Маалтааны учаастагар фермаҕа үлэлии барбыттара (комсорг Анисимова Т.Д.) 1970 сыллаахха комсорунан Гермогенов Л.Л., 1972 с. – Андреева Л.М., 1973 с. – Кириллина Н.Е. бу бачыымы өйөөн орто оскуо-ла кэнниттэн эмиэ ОПХ-ҕа үлэлээбиттэрэ.
1970-1980 сс. Филипп Иванов, Валерий Слепцов, Анна Охлопкова салайааччылаах ыччат-комсомольскай кэлэктииптэрэ, Егор Захаров аатынан комплекс үлэһиттэрэ өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ сураҕырбыттара.
Петр Соломонов, Николай Константинов, Евдокия Денисова өрөспүүбүлүкэ Амма оһорбо сирин хорутуу-га комсомольскай үлэ десанын байыастара этилэр. Онтон Григорий Иванов АЯМ тимир суолун тутууга хомсомуол обкомун этэрээ-тин састаабыгар кыттыбыта.
Бастакы хомсомуол сэкэритээринэн Нөмүгүгэ талыллан үлэлээбитэ Никифоров И.П. Араас сылларга нэһилиэк кмсомольскай тэрилтэтин В.И. Парфенов, У.С. Данилова, П.Е. Прохоров, А.К. Лукин, В.Т. Слепцов, Н.Е. Егорова, Л.И. Никифорова, Р.Г. Никифоров, П.Р. Ноговицын, И.Е. Кириллина, Д.А. Романов, Ю.К. Давыдова, Ю.И. Слепцова уо.д.а. салайбыттара. Оройуоннааҕы кэмитиэт сэкиритээрдэринэн үлэлээбиттэрэ П.М. Андреев, А.К. Яковлев, Р.Г. Никифоров, Н.Н. Петров, И.Я. Андреев, Ю.Е. Никифоров, А.Н. Дьяконов, Хомсомуол XIX сийиэһин делегатынан П.М. Андреев талыллыбыта. Билигин даҕаны хомсомуол төлөннөөх сүрэхтээх дьоммут Саха хомсомуол 105 сылын олоххо, үлэҕэ, бу саҥа үйэҕэ ситиһиилээх көрсөллөр. Ситиһиилээх көрсөллөр кинилэр оҕолоро уонна сиэннэрэ. Үйэлэр тухары кинилэр олохторо ыстаал курдук кытаанах буоллун.
Эн хомсомуол – мин дьолум!
Афанасий Дьяконов, Иван Андреев. Нөмүгү сэл.