Тиит Арыы нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, Ытык киһибит, Далбар хотун эдьийбит Зоя Ивановна Ксенофонтова сирдээҕи олохтон күрэммитэ сэтинньи 5 күнүгэр 40 хонуга буолар.
Зоя Ивановна Саха сирин бастыҥ ыала, саха норуота холобур оҥостор, IV Малдьаҕар (билиҥҥитэ Тиит Арыы) нэһилиэгин төрүт олохтоохторо, Ксенофонтовтар удьуор-аймах утумнарын салҕааччы буолар. Бу үтүө дьоммут “норуот өстөөхтөрө” диэнтэн атыннык ааттаммат кэмнэригэр Зоя Ивановна дьонун ааттарын үрдүктүк тутан хаалбыта уонна ону таһынан Ксенофонтовтар сырдык ааттара үйэтитиллэригэр олоҕун тухары олус элбэҕи оҥорон, көмөлөһөн кэлбитэ.
Зоя Ивановна өбүгэлэрин дойдутун кытта ситимэ, өссө 1946 сылтан педрабфагы бүтэрэн баран III Малдьаҕар оскуолатыгар нуучча тылын уонна литературатын учууталынан үлэлии кэлиэҕиттэн саҕаламмыта уонна ол ситимин олохтон барыар диэри илдьэ сылдьыбыта.
Ксенофонтовтарга аналлаах нэһилиэкпитигэр буолар туох-баар улахан тэрээһиннэрбит, түмэлбитин тэрийэр үлэлэрбит, кинигэ таһаарыыбыт барыта Зоя Ивановна көмөтө суох барбатаҕа. Кини ис сүрэҕиттэн кыһаллан туран биһиги көрдөһүүбүтүн быһа гыммакка барытын толорон, туох баар матырыйаалларын, дьонун хаартыскаларын куоппуйатын утары уунар этэ.
2010 сыллаахха Ксенофонтовтар дьиэ кэргэннэрин түмэлэ арылларыгар Зоя Ивановна дьиэ кэргэнэ 100 тыһ. солк. уу харчынан көмөлөспүттэрэ. Аны туран эдьиийин Евдокия Васильевна Протодьяконоваттан хаалбыт иконаны, үрүҥ көмүс ньуосканы биэрбитэ.
2018 сыллаахха улуу учуонай, общественнай-политическай деятель, юрист Гавриил Васильевич Ксенофонтов төрөөбүтэ 130 сылыгар нэһилиэкпитигэр, улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ араас хабааннаах тэрээһиннэри ыыппыппыт. Үбүлүөйдээх сылы арыйар тэрээһиммитигэр Зоя Ивановна кыыһынаан Елена Васильевналыын, быраатынаан Иван Ивановичтыын, балтынаан Рейнида Георгиевналыын кэлэн, ыалдьыттаан, бэйэтин баҕа санаатын, алгыһын дьонугар-сэргэтигэр сайа этэн барбыта. Г.В. Ксенофонтов “Шаманизм” диэн кинигэтигэр СӨ норуодунай суруйааччыта Д.К. Сивцев- Суорун Омоллоон бэйэтэ илиитинэн суруйан хаалларбыт автографтаах Зоя Ивановнаҕа биэрбит кинигэтин бэлэхтээбитэ. Сайын буолбут улуус таһымнаах Үрүҥ тунах ыһыахха уу харчынан 50 тыһ. солк. бэлэх ууммута. Ол харчынан 2009 сыллаахха нэһилиэкпит РС Национальнай архыыбын кытта бииргэ таһаарбыт “Гавриил Васильевич Ксенофонтов” диэн кинигэтин эбии 50 экземпляры бэчээттэтэн таһааттарбыппыт.
Зоя Ивановна 90 сааһыгар Тиит Арыы нэһилиэгэ, улууска биллэр маастарбыт, иистэнньэҥ Инна Архипова анаан тикпит хаһыаччыгын бэлэхтээбиппитигэр сүрдээҕин үөрбүтэ, махтал тылларын анаабыта.
Покровскайга Зоя Ивановнаҕа ыалдьыттыы тиийдэххэ, үөрэ-көтө көрсөн, аһын бэлэмниир түбүгэр түһэрэ. Сылааһынан, сырдыгынан илгийэр дьиэтигэр, толору астаах остуолугар олорон, олус иһирэхтик кэпсэтэн, элбэҕи билэн, сүбэтин ылынан турабын. Хас көрүстэх аайы Зоя Ивановна ис–иһиттэн интеллигенэ, билиитэ элбэҕэ, күүстээх санаа-та, олоххо тардыһыыта, олоҕу сыаналыыра, куруук үчүгэйи эрэ түстүүрэ, дьоҥҥо үтүөнү эрэ баҕарара киһини сөхтөрөрө. Киниттэн киһи элбэххэ үөрэнэрэ, кэрэҕэ-сырдыкка тардыһыыҥ күүһүрэрэ.
Быйыл, 2023 сылга, кулун тутар 22 күнүгэр Гавриил Ксенофонтов төрөөбүтэ 135 сылыгар нэһилиэкпитигэр ыытыллыбыт үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ, 94 сыл хаарын уулларан, Ытык эдьиийбит Зоя Ивановна аймахтарын Рейнида Петрованы, Наталья Котельникованы, Венера Ксенофонтованы кытта кэлэн кыттыбыттара, үөрүүбүтүн үксэппитэ, тэрээһиммитин үрдэппитэ. 2018 сыллаахха ыһыахха Бүлтэгиргэ сүдү дьоммутугар Ксенофонтовтарга аналлаах сквер арыллыытыгар кини ыалдьан хаалан кыайан кэлбэтэҕэ уонна бу сыллар тухары сквери көрө кэлиэн олус баҕарбыта кыайан табыллыбакка сылдьыбыта, ону дьэ быйыл улууспут дьаһалтата массыына биэрэн, дьаһалта дьыалаларын салайааччыта Күннэй Устинова арыаллаах бүтэһигин кэлэ сылдьыбыта. Төрүт дьоно, аҕата төрөөбүт, сүүрбүт-көппүт, олорбут Бүлтэгир кырдалыгар сылдьан, сквери көрөн, сай салгынынан тыынан астынан барбыта. Үөрүүлээх тэрээһиммитигэр нэһилиэкпит дьонун-сэргэтин, ыалдьыттарын кытта дуоһуйа кэпсэппитэ, кэс тылын эппитэ, махтал тылларын анаабыта. Мэлдьи буоларын курдук өттүк харалаах, илии тутуурдаах кэлэн, ииппит эдьиийэ Евдокия Васильевна Ксенофонтова (Протодьяконова) элбэх сыл тутта сылдьыбыт атаҕынан иистэнэр массыынатын бэлэх ууммута. Киэһээҥҥи толору астаах остуолбутугар, наһаа өр сүһүөҕэр туран, урукку ыарахан кэмнэрин кэпсээбитэ, кэлэр көлүөнэҕэ тус санаатын эппитэ, бар дьонугар өссө төгүл махтаммыта: “…Тиит-Арыым дьонугар сүһүөхтээх бэйэм сүгүрүйэбин, хоолдьуктаах бэйэм хоҥкуйабын. Сүрдээх тирэх буоларгытыгар махталым муҥура суох! Эһэм Василий Никифорович эппитинии дойдум “Таҥара сатыылаабыт сирэ”, ырыаҕа ылланарын курдук үлэлииргэ, үүнэргэ үчүгэй дойду. Онон кэлэр көлүөнэ ыччат үүнэн, сайдан, билиилээх дьон буолуохтара, дойдуларын сайыннарыахтара, ааттатыахтара диэн эрэнэбин”.
Үтүө Далбар-хотун Эдьиийбит, биһиги нэһилиэк киэн туттар, чаҕылхай холобур оҥостор чулуу дьоммут Ксенофонтовтарсыдьааннара Зоя Ивановна сырдыгынан сыдьаайар кэрэ мөссүөнэ үтүө-мааны майгыта, сүрэҕин сылааһа, сүбэтэ-амата, көмөтө, олоххо күүстээх тардыһыыта биһиэхэ, нэһилиэгин дьонугар-сэргэтигэр, сырдык өйдөбүл, холобур буолан, өйбүтүгэр-санаабытыгар мэлдьи баар буолуо, өйдүү-саныы сылдьыахпыт.
Раиса СТЕПАНОВА, Ксенофонтовтар дьиэ кэргэннэрин түмэлин сэбиэдиссэйэ.