Биһиэхэ, Төхтүргэ, араас түмсүү баар, онон сорохтор хас да түмсүүгэ сөбүлээн сылдьабыт.
«Көмүс сүүтүк» диэн иистэнньэҥнэр түмсүүлэрин Мотрёна Ефремова тэрийбитэ, билигин Екатерина Барамыгина салгыы үлэлэтэ сылдьар. Манна биир интэриэстээх далбардар 14-пүт.
Уонтан тахса сыллааҕыта, өссө оскуолабыт эргэ дьиэтигэр, иистэниэн баҕалаахтары норуот маастара Николай Никитин кырадаһынан иискэ үөрэтээри муспута. Николай Ильич сукунатын барытын илдьэ кэлэн кыбытык тигии ньымаларын, хайдах быһары, өтүүктүүрү үөрэтэн биэс харах харысхалы тикпиппит. Учууталбыт бэһиэлэй кэпсээннээх, дэлби күллэртээн, сииктэрбитин киһи өһүргэммэт гына көрүдьүөстүк сэмэлээн, санаабытын көтөҕөн икки күн биллибэккэ ааспыта. Билигин да дьиэбэр ыйанан турар харысхалларым бу үтүө киһини санаталлар. Кэлин Николай Ильич өссө хаста да кэлэн саҥа оскуолабыт хоһугар чаппараак тигиитин үөрэппитэ. Итинтэн саҕалаан биһиги музыка учуутала Людмила Желобцова салайар алын кылаас оҕолорун ырыа ансаамбылыгар кырадаһын кыбытыылаах сахалыы бастыҥа, кур киэргэтэн тикпиппит, эдэр төрөппүттэри үөрэппиппит.
Онтон Мотрёна Ефремова биһигини хомуйа тардан «Иис-уус» түмсүүнү өр сыл салайбыта, биһиги үлэлэрбитин мэлдьи сырдатар, талааннаах кыргыттарбыт айымньыларын быыстапкаларга туруоран улуус таһымыгар биллэн барбыппыт. Саамай бастакы улахан үлэбит — Төхтүрбүтүн билиһиннэрэр харысхаллардаах кырадаһынынан тикпит паннобут буолар. Бу үлэбитин олохтоох Култуура киинигэр анаабыппыт. Паннобутун элбэх тэрээһиннэргэ, сахалыы сонноох сэлэлии хаамыыга, күрэхтэргэ илдьэ сылдьабыт.
Кыайыы 75 сылын көрсө тыыл бэтэрээннэригэр, сэрии сылларын оҕолоругар илиибит сылааһынан, сүрэхпит баҕатынан бэлэх оҥорбуппут. Манна сахалыы кыбытыылаах сэлиэччиктэр, араас дьэрэкээн олбохтор, валяние тиэхиньикэтинэн оҥоһуллубут сылаас түү тапочкалар, баайыы наскылар, үтүлүктэр айыллыбыттара.
Сыл аайы нэһилиэкпитигэр Ыһыахха сахалыы таҥас көрүүтэ улахан интэриэһи тардар. Манна биһиги түмсүүбүт кыргыттара эмиэ көхтөөхтөр, оҕуруонан симэхтэрэ, кылынан сэлээппэлэрэ, тириинэн оһуордаах этэрбэстэрэ үгүс киһи биһирэбилин ылар, бириэмийэтэ да ботуччу, олохтоох депуттар Сэбиэттэрэ сыл аайы дьоһун бирииһи туруорар.
«Көмүс сүүтүктэр» ааттанан баран иккис улахан үлэбитин — чаппараак тигэн, онно силигин ситэрэн сиэдэрэй олбохтордоон, олохтоох дьаһалтабытыгар Ыһыах күн дьоммут-сэргэбит ортотугар туттарбыппыт.
Дойдубут үрдүнэн биллэриллибит Үлэ сылыгар бэйэбит «Хаксык» ТХПК-гар анаан үс балаһалаах тыа сирин үлэтин-хамнаһын көрдөрөр дьоһун паннону сүбэбитин холбоон, хас да ый тигэн, элбэхтик алтыһан, быыстапкаларга көрбүппүтүн-истибиппитин ырытыһан бүтэрбиппит. Бу үлэбиттиттэн бэйэбит да астыммыппыт. Биһиэхэ маҥнай СӨ норуотун маастара Татьяна Шишигина кэлэн үлэлэрин көрдөрөн, сүбэлээн улахан көмөнү оҥорбута, элбэххэ үөрэппитэ. Паннобутун олохтоох хаһаайыстыбабыт араас тэрээһиннэргэ, ас-үөл дьаарбаҥкаларыгар илдьэ сылдьара биһигини үөрдэр.
Төхтүргэ кэтэһиилээх улахан тутуу — уһуйаан дьиэтин аһыллыытын көрсө өссө биир үлэни саҕалаатыбыт. Кырачаан оҕолорбут сырдык хосторун киэргэтэр көбүөр оҥоро сыдьабыт, ол үлэбитин эмиэ оҕолорго аналлаах олбохторунан доҕуһуоллатыахпыт.
Нэһилиэккэ ыытыллар бары аахсыйаларга биһиги көхтөөхтүк кыттабыт, соҕотох олорор эр дьоммутугар ичигэс таҥас, үтүлүк, баайыы наскы, саарпык бэлэмнээн туттарбыппыт. «Ичигэс үтүлүк» аахсыйаҕа тигии, баайыы, валяние үтүлүктэри элбэх оҕолоох ыалларга бэлэхтээбиппит. Кыайыы күнүгэр Георгиевскай лиэнтэлэри оҥорон тарҕаппыппыт. Анал байыаннай дьайыыга сылдьар саллааттарга анаан иккитэ халыҥ флис таҥастары тикпиппит, блиндажнай чүмэчилэри, сеткалары оҥорбуппут, харысхал оттордоох мөһөөччүктэри бэлэмнээбиппит. Онно күүс-көмө буолаллар Люция Архипова, Александра Конникова.
Биһиги ортобутугар араас талааннаах үтүө далбардар бааллар. Кинилэр бэйэлэрин сатабылларын мэлдьи үллэстэн маастар-кылаастары ыыталлар. Оҕуруо абылаҥар ылларбыт дьүөгэбит Нина Андреева кабашон, сутажнай симэх, фоамиранынан сибэкки техникатын, Екатерина Барамыгина, Ольга Тапыева кылга-сиэлгэ, Клавдия Афанасьева валяниеҕа үөрэтэн биһигини үөрдэллэр. Биһиги биир талааннаах далбарбыт Венера Пестерева кэрэ хаартыскаларыгар Төхтүрбүт айылҕатын, Дьөһөгөй оҕолорун, үүнээйилэрбит хатыламмат көстүүлэрин көрүөххэ сөп. Ольга Яковлева быыстапкаларга интэриэһинэй оҥоһуктарынан сөхтөрөр.
Киһи киһиттэн үөрэнэр диэн сөпкө да этэллэр. Мин «Көмүс сүүтүк» түмсүүгэ киирэн наһаа элбэххэ үөрэнним, бииргэ алтыһар кыргыттарбар махталым муҥура суох. Иллэҥ бириэмэлээх дьоммун бэйэҕит сөбүлүүр түмсүүлэргитигэр сылдьыҥ, элбэхтик дьону кытта алтыһыҥ, үйэҕитин уһатыҥ диэн ыҥырабын.
Клавдия Афанасьева, Төхтүр с.