Иван Гоголев – Кындыл төрөөбүтэ 95 сылыгар
Саха народнай поэта, бөдөҥ драматург, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, Саха өрөспүүбүлүкэтин искусстволарын үтүөлээх деятелэ Иван Михайлович Гоголев — Кындыл төрөөбүтэ 95 сылыгар анаммыт ахтыы-тэрээһин Г. В. Ксенофонтов аатынан кыраайы үөрэтэр түмэлгэ тэрилиннэ.
Бу күн суруйааччы төрөөбүт улууһуттан Бүлүү куоратын П.Х. Староватов аатынан кыраайы үөрэтэр түмэлин дириэктэрэ Татьяна Афанасьева уонна Бүлүү улууһун Чочу нэһилиэгин И.М. Гоголев-Кындыл аатын сүгэр түмэл салайааччыта Галина Алексеева ыалдьыттаатылар. Кинилэр ытык киһи аатын үйэтитиигэ биир дойдулаахтара туох үлэни тэрийэллэрин сиһилии кэпсээтилэр. Татьяна Николаевна быһааран эппитинэн, кинилэр түмэллэрэ «Краеведческие знания через путешествия» диэн социальнай бырайыагынан үлэлиир — Бүлүү куоратын олохтоохторугар, оскуола үөрэнээччилэригэр анаан араас музейдарга, историческай сирдэргэ экскурсиялары, айаннары тэрийэллэр эбит. Онон бу көрсүһүү эмиэ бырайыак иитинэн тэрилиннэ.
Түмэл салайааччылара Бүлүү уонна Хаҥалас улуустарын ситимниир киһибит аҕыйах да буоллар тус тутта сылдьыбыт тэриллэрин, кичэллик хараллыбыт докумуоннарын – төрөөбүтүн туһунан сибидиэлэстибэтиттэн саҕалаан Литературнай институту бүтэрбитин туоһулуур дипломугар, бэл, айымньыларын илиинэн суруйууларыгар тиийэ илдьэ кэлэннэр көрдөрүүгэ туруордулар.
Чочутааҕы историко-краеведческай түмэлгэ 2005 сыллаахха И.М. Гоголев-Кындыл аата иҥэриллибитэ. Онтон ыла, бу сыллар усталарыгар Иван Гоголев сырдык аатыгар сүгүрүйэн араас хабааннаах үлэ тэриллэн кэллэ диир салайааччы Галина Алексеева. «Киһи эрэ сөҕүөн курдук, сылтан сыл саҥаттан саҥа, сонунан сонун чахчылар Иван Михайлович олоҕуттан, кини айымньыларынан тахсан иһэллэр. Дьоммут-сэргэбит ытыктыыр киһибит Кындыл айымньыларыгар аналлаах араас куонкуруспутугар куруук көхтөөхтүк кытталлар. Биир бэлиэ бырайыакпытынан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ыытыллыбыт Иван Гоголев-Кындыл “Хара кыталык” арамаанынан “Кындыл кыталыктаах кырдалынан” скульптураҕа аһаҕас күрэхпит буолар. Манна өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан 11 үлэ киирбитэ, Бүлүү куоратыттан Афанасий Иванов “Хабырыыс уонна Хобороос” үлэтэ бастаан, бу скульптура Чочутааҕы түмэлбит тиэргэнигэр оҥоһуллан туруоруллубута. Аны туран, улуус иһинэн хара кыталык брошь оҥорууга күрэх тэрийбиппит. Бу маннык куонкурустар суруйааччы айар үлэтин, кини айымньыларын өссө төгүл билсэргэ, ааҕарга көҕүлүүллэр дии саныыбыт. Киирбит үлэлэр түмэлбит экспозициятын хаҥаталлар», — диэн Галина Николаевна кылгастык үлэлэрин сыалын-соругун туһунан кэпсээтэ.
Чочу түмэлин биир саастаах экспонатынан Иван Гоголев өбүгэлэриттэн хаалбыт чороон буолар. Бу көрсүһүүгэ чороону эмиэ көрдөрүүгэ аҕалан туруордулар. Чороон 18-с үйэтээҕи оҥоһук эбит, Иван Гоголев бу чороонун доҕоругар, нуучча суруйааччыта Олег Шестинскайга бэлэхтээбит, ону кини кэлин, Иван Гоголев өлбүтүн кэннэ, кыргыттарыгар тиксэрбит. Поэт кыыһа Лена Ивановна аҕатын аатын сүгэр түмэлгэ туттарбыт.
Иван Гоголев дьиэ кэргэнинээн улууспут киинигэр Покровскайга Хоруол Тумуһугар дьиэлэнэн-уоттанан 40-н тахса сыл олорбута. Чуолаан, манна олорон кини бөдөҥ айымньыларын айан-тутан таһаарбыта биллэр. Көрсүһүүгэ Кындылы кытта алтыһан ааспыт норуодунай суруйааччы Павел Харитонов-Ойуку бэрт истиҥ тылынан санаан-ахтан ааста. Павел Николаевич Иван Гоголев айымньылара күн бүгүҥҥэ дылы араас омук тылынан тылбаастанан тахса тураллара сөхтөрөр, ол аата кини айымньыларын ааҕар, биһириир дьон баарын туоһулуур диэтэ. Кини саха ааҕааччылара баалларын тухары Иван Гоголев-Кындыл аата ааттана туруо диэн бигэтик эттэ.
Аймахтарын аатыттан суруйааччы бииргэ төрөөбүт балтын Надежда Михайловна кэргэнэ Валерий Федоров тыл эттэ. Кини Гоголевтар дьиэ кэргэннэрэ Хаҥалас сирин-уотун олус сөбүлээн олорбуттара диир. Поэт ийэтэ-аҕата, убайа эмиэ манна Покровскайга олорон хараллыбыттарын санатта. Иван Гоголев ырыа буолбут хас да хоһооннооҕуттан «Барыта үчүгэй» ырыаны хомуска доҕуһуоллаан толордо, поэт хоһоонноруттан быһа тардан аахта.
Покровскай куорат баһылыга Петр Гермогенов икки улууһу ситимниир суруйааччыбыт биир дойдулаахтарыгар Махтал сурук, бэлэх туттарда. Бэлиэтээн эттэххэ, Иван Гоголев-Кындыл аата үйэтитиллэн, улууспут киинин биир уулуссата кини аатын сүгэр.
Суруналыыс Раиса Парникова Иван Михайлович кэргэнэ, биллиилээх селекционер, Саха АССР, РФ үтүөлээх агронома Мария Черткова аата хайаан да умнууга хаалыа суохтааҕын санатта. «Хайа баҕарар ситиһиилээх эр киһи кэннигэр кини кэргэнэ турар» диэн бэргэн этии бу ыалга кимнээҕэр да барсар курдук диэн туран Раиса Николаевна Мария Алексеевналыын алтыспыт кэмнэриттэн, кини туһунан суруйбутун аҕынна уонна, улуу поэт икки улуу селекционер олорон ааспыт суоллара таах хаалбатын туһугар, оҕолоро сөбүлэһэр буоллахтарына, Селекционная микро-оройуоҥҥа баар Гоголевтар даачаларын түмэл-дьиэ оҥорорго диэн этии киллэрдэ. Мустубут дьон бу этиини сэргээн, ытыс тыаһынан ылыннылар. Гоголевтар даачалара Ботаническай саад тиэргэнин иһигэр турар буолан сайынын эрэ онно киириэххэ сөп. Дьиҥэр, суруйааччы туттубут мала-сала, уһанар тээбиринэ барыта онно харалла сытар, онон түмэл-дьиэ баар буоллар дьон-сэргэ тиийэн көрөр-истэр биир бэлиэ сиринэн буолуо эбит. Биллиилээх дьоммут ааттарын үйэтитии салҕаныах тустаах, оннук үлэ суруйааччы бу үбүлүөйдээх сылыгар тэриллэригэр баҕарабыт.
Истиҥ көрсүһүүнү тэрийбит Г. В. Ксенофонтов аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл дириэктэрэ Елизавета Мартынова ыалдьыттарга махтанна уонна Иван Гоголев-Кындыл бэлиэ даататыгар туһуламмыт улуус таһымнаах тэрээһиннэр дьэ саҕаламмыттарын, инникитин араас быыстапкалар тэриллиэхтэрэ, куонкурустар ыытыллыахтара, ону сэргэ, улуус култууратын былааныгар Саха академическай тыйаатырын кэлиитэ, көрөөччүлэри кытта көрсүһүү баар диэн иһитиннэрдэ.
Ольга Гермогенова.