Бибилэтиэкэҕэ, «Иһирэх түмсүүгэ»
Покровскайга улуустааҕы бибилэтиэкэ иһинэн 2004 сылтан үлэлиир “Иһирэх түмсүү» литературнай-музыкальнай көстүүнэйигэр өтөрүнэн көстүбэтэх дьикти эйгэ ыалдьыттардаах дьоро түгэн буолан ааста. Манна “Таҥара кийиитэ» диэн дьоҕус кинигэ чаҕылхай талааны – иэйиитин ийэ тылынан этэр, киистэнэн, хомуһунан хоһуйар, куту-сүрү бөҕөргөтөр, арчылыыр, үйэлээххэ алгыстыыр далбар-хотун дьоһун дьонун түмтэ.
Бу күн тэрээһин сиэрин-туомун аал-уотун оттон, арыылаах алаадьынан күндүлээн алгысчыт Зинаида Кононова толордо.
“Иһирэх түмсүүгэ” бу сыллар тухары төһөлөөх элбэх суруйааччылар, искусство диэйэтэллэрэ, норуоттан тахсыбыт талааннаах дьон хаҥаластарга ыалдьыттаан умнуллубат түгэннэри бэлэхтээн ааспыттара буолуой. Онтон бу күн тэрээһиммитигэр биһиги ортобутугар үлэлии-хамсыы, дьон туһугар түбүгүрэ сылдьар общественникпыт Лариса Константинова «Таҥара кийиитэ” кинигэтин утары ууммутунан ыалдьыт буолла. Күннэтэ алтыһар киһибитин үгүстэр саҥа харахпытынан көрдүбүт.
Биһиги Лариса Давыдовнаны Хаҥалас биир биллэр-көстөр олоххо көхтөөх киһитин быһыытынан билэбит – ыччат лиидэрин, Новосибирскайдааҕы электротехническэй институкка үөрэнэн гидроэлектроэнергетик идэлээх инженер, хас да сыллааҕыта улуус дьахталлар сэбиэттэрин салайааччытын, араас таһымнаах норуот дьокутаатын, «Орхидея» арт-устуудьуйа уруһуйдьутун, «Хаҥыл» сурунаал бырайыагын ааптарын быһыытынан, СӨ «Гражданскай килбиэн» Бочуоттаах кинигэтигэр киирбит, Хаҥаласпыт, Покровскай куораппыт сайдыытыгар бэлиэрдээх дьоһун патриоппут аны айыллыбыт аналынан кэмэ кэлэн чараас эйгэҕэ сыстан эрэр ураты дьоҕурдаах эмчит киһи буолан эрэрин.
Сиэр-майгы быһыытынан “Таҥара кийиитэ” кинигэ тахсыытыгар үлэлэспит дьоҥҥо махтал тыллара этилиннилэр – бэчээккэ барарыгар тэрийээччи Татьяна Владимироваҕа, тыл-өс өттүн көрбүт Тамара Лебедеваҕа, уус-уран киэргэтиини кыайа туппут худуоһунньук Прокопий Федоровка уонна таҥан таһаарбыт дизайнер Владимир Дойдуковка.
Кыраайы үөрэтээччи Юлия Дьячкова кинигэни кылгастык ырытта, манна киирбит кэпсээннэри, хоһооннору сырдатта, “Таҥара кийиитэ” айымньы поэма-остуоруйа буоларын, ааптар “Колобуок тыыннаах» остуоруйата салгыыта тахсыбыта оҕолорго үчүгэйи эрэ кэрэһэлиирин, үтүө санаа үйэлээҕи иитэрин этэн, туспа тыллаах-өстөөх, ураты истииллээх суруйааччы тахсан эрэрин бэлиэтээн туран, ситиһиилэри баҕарда. Кини бу айымньы тахсарыгар санаа укпут Прокопий Ноговицын улахан философиялаах таҥара кийиитэ сибэкки, халлаан оскуолактара, куйаары кытары ситимниирин дьүһүйэр хаартыскатын бэчээттэтэн аҕалбытын уонна Лариса Давыдовна историяны кэрэхсииринэн, төрдү-ууһу чинчийэринэн эдьиийэ Галина Шадриналыын бэлэмнээн таһаарбыт «Агдаакы» диэн кинигэлэрин күөрдэмнэргэ, Ларисалаах оҕо саастара ааспыт түөлбэлэригэр, эмиэ Агдаакы аҕа ууһа баар буола сылдьыбытынан ситэри чинчий диэн сорудахтаан бэлэх уунна.
Кинигэни саҥа суолга атааран үгүс киһи тыл эттэ. Ол иһигэр “Саха сирэ” хаһыат сокуон уонна бэрээдэк тиэмэтигэр өр сылларга суруйан кэлбит Бэрээдэк Биэрэ диэн норуот таптаан ааттыыр суруналыыһа Вера Макарова-Чугдаарыйа, Лариса бииргэ төрөөбүт балта Раиса Черноградская, бибилэтиэкэттэн Тамара Свинобоева о.д.а. Биһиэхэ оҕо суруйааччыта олус сэдэҕин, бу хайысханан Кырсаана салгыы үлэлииригэр санааларын тириэртилэр.
Киһи сөҕүөх киэҥ да эйгэҕэ бэйэни тургутуу …
«Лариса оҕо эрдэхтэн лидер этэ, физмат-кылааска үөрэммитэ…», «Ийэтэ Дьөппөнтөн өрүс уҥуору көрөн туран кыысчааным Покровскайга олоруо диэбиттээҕэ…», «Новосибирскайга кынталдьыйан, кыһыл соппуоска кэтэн, хобулугунан хааман кыыс оҕото этэ. Чиҥник үктэтэлээн хааман иһэрэ харахпар баар — эрэллээхтик ахсым акка олорон иһэр курдугун билигин да умнубаппын...», «Сананна да онтун саараан турбакка олоххо киллэрэр киһи…», «Кыһын төрөөбүт дьон үөһэттэн ситимнээхтэр…», «Гаврил Ксенофонтов төрөөбүтэ 130 сыллаах үбүлүөйүттэн саҕалаан биһиги түмэлбитигэр үлэлии сылдьыаҕыттан учуонайдары, архыыптары, улууспут дьаһалтатын кырары сыралаһан туран үлэлээн биир дойдулаахпыт сүдү үлэтэ сыыппараҕа таҥыллан, бэлэмнэниллэн элбэх туомнаах кинигэ буолан тахсыахтааҕар Лариса Давыдовна үгүс үтүө өҥөлөөҕүн бэлиэтиэххэ наада…» онтон да атын тыллар кинигэ ааптарын аатыгар бу күн доргуччу этилиннилэр.
Улуус Мунньаҕын салайааччыта Анатолий Антонов, “Орхидея” арт-устуудьуйаттан худуоһунньук Галина Семенова, судьуйа үлэтигэр түбүгүрбүт Валентина Васильева, отоһут Маргарита Аввакумова, кыраайы үөрэтэр Хаҥаластааҕы түмэлтэн Наталья Лотова, «Саргы түһүлгэтэ» сынньалаҥ кииниттэн култуура бэтэрээнэ Василиса Романова, “Хаҥыл” сурунаалтан, “Өлүөнэ долгуннара”литература кулууптан Людмила Колесова, бииргэ оскуолаҕа үөрэммит, устудьуоннаабыт доҕотторо, чугас дьоно, ону сэргэ айыы тыыннаах ыалдьыттарбыт – норуот эмчиттэрэ илбииһит Дарья Гаврильева-Күн Куйаар, остеопат-быраас Варвара Калинкина, нумеролог, психолог Агафия Кириллина, эйгэни ыраастааччы Максим Макаров-Харылыкый, эмчит Ньыыкап Далыҥ Малдьаҕар Уола, арчыһыт Татьяна Софронова о.д.а. тыл үтүөнүн анаатылар, наҕараада, Эҕэрдэ сурук, бэлэх-туһах эриэккэһин туттардылар. Бу күн барыта ахтылынна – үөһээ суруллубуттан ураты Бэстээхтээҕи тимир бетон собуотугар инженер-энергетиктэн саҕалаан «Саргы түһүлгэтэ” култуура дьиэтин салайыытыгар, улуус дьаһалтатыгар ыччат политикатыгар начаалынньыгынан, куораттааҕы Сэбиэти салайыытыгар тиийэ күн иллэҥэ суох үлэтэ, араас хабааннаах тэрээһиннэри ыытыыта, ытыктыыр киһибит иллээх дьиэ кэргэнэ — үс оҕото, сиэннэнэр дьолу кэргэнинээн Всячеслав Семеновичтыын билиитэ….
Бу күн көстүбэт эйгэни кытары ситимнээх айылҕалаах ыалдьыттарбыт биир идэлээхтэрин эҕэрдэлии кэлбиччэ мустубут дьону арчылаан, үтүө тылынан күүс-уох эбэн аастылар. Махтал буоллун!
«Тыл барда, бас барда…» диэн бэргэн этии баар…
Маннык дьоро түгэҥҥэ этиллибит баҕа санаалар туолуохтара диэн эрэнэбит, ол иһигэр Улуу Кыайыы 80 сылынан айыы тыыннаах Хаҥаласпыт биһигэ ”Хаҥыл” сурунаалбыт айыыларбыт алгыһынан күн сирин көрдөр диэн…
«Иһирэх түмсүү» көстүүнэйигэр маннык дьоро түгэннэргэ ырыа, музыка дэлэй буолар үгэстээх. Бу кэрэ түгэни Андриан Егоровпыт тэтимнээх эҕэрдэ-ырыатынан арыйда, кинигэ ааптарын күндү ыалдьыта, саха хомуһун Аан дойдуга дьүрүһүтэ оонньотон Сахатын сирин аатырдар Юлиана Кривошапкина- Дьүрүйээнэ алыптаах музыкатын бэлэхтээтэ. Түмүккэ кинигэ биһирэмнээх Кырсаанабыт ыалдьыттарын тойугунан алгыстаан атаарда. Онтон биһиги ытыктыыр далбар-хотуммутугар кытаанах доруобуйаны баҕарабыт, сиэри-туому билинэн сиртэн силиһиҥ ситтин, бу чэпчэкитэ суох кэмҥэ үөһэттэн аналыҥ арыллан айыы дьоҥҥун араҥаччылыы сырыт, саҥаттан саҥа айымньыларгынан ааҕааччыларгын үөрдэ тур дии хааллыбыт.
Видео: https://t.me/gazetahangalas/34960
Людмила Аммосова.