#ДалбарХотун
Нөмүгүттэн сылдьар тарбаҕар талааннаах, ураты уран таҥастары айан-тутан таһаарар иистэнньэҥ Антонина Гермогенова туһунан мин нэһилиэк общественницаларыттан истэн билэрим. Тус бэйэтин кытта Покровскайга “Илии сылааһа” өрөспүүбүлүкэтээҕи иис сыаҕын волонтердара кэлэн маастар-кылаас ыыппыттарыгар көрсөн билсибитим. Кини онно нэһилиэгин Далбар хотуттарын кытта байыастарга таҥас тигиигэ олус кыһаллан, ылсан үлэлиирэ тута харахпар быраҕыллыбыта. Кэлин билбитим Антонина улахан оҕото Анал байыаннай дьайыыга кытта сылдьар эбит. Онон, ийэ киһи ыраахтан да буоллар уолугар уонна оҕотун саастыы уолаттарга көмөлөһөр соруктаах уонна, бэйэтэ билиммитинэн, үүйэр-хаайар санаалартан аралдьыйаары быыс булла да иис үлэтигэр «умса түһүнэр».
— Биһиги, Гермогеновтар дьиэ кэргэн 1992 сыллаахха ыал буолбуппут, Нөмүгү нэһилиэгэр олоробут. Аҕабыт Альберт Петрович Хаҥаластааҕы Оҕо спортивнай оскуолатын остуол тенниһин старшай тренеринэн үлэлиир. Икки уолоҕолоохпут. Улахаммыт Петр дойдубутугар быстах хомуур саҕаланаатын кытта 2022 сыл алтынньытыгар бэйэтин баҕатынан Анал байыаннай дьайыыга кытта барбыта. Кыра уол Эрэл Ой орто оскуолатын былырыын үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбитэ, билигин Дьокуускайдааҕы медицинскэй колледж 1 куурсун устудьуона. Биир уол сиэннээхпит, — диэн бүгүҥҥү геройум Антонина Алексеевна дьиэ кэргэнин билиһиннэрдэ.
— Антонина, Тыа хаһаайыстыбатын техникумун бүтэрбит киһи хайдах иискэ кэлэн хаалбыккыный?
— Иискэ кыра эрдэхпиттэн ийэбиттэн үөрэммитим. Бииргэ төрөөбүттэр уон биирбит. Онон элбэх оҕону аһатыы-таҥыннарыы ийэбит үрдүнэн бардаҕа. Кыра эрдэхпиттэн кини иистэнэрин, таҥас быһарын көрөн улааппытым. Аҕабыт үлэтин быыһыгар уһанар этэ. Билигин да кини оҥорбут ыскааптара, ыскаамыйалара, остуоллара бааллар. Онон хааммар уус удьуора баар, онтукам тэһитэ кэйиэлээн иискэ кэлбитим буолуо дии саныыбын. Улахан кылаастарга түөрэнэ сылдьан киэптээх сурунааллартан көрөн бэйэбэр таҥас тиктэр буолбутум. Ыал буолан баран оҕолорбор араас таҥаһы тигэрим. Бастакы сакааспын чуо-бааччы өйдүүбүн: икки аҕас-балыс кыргыттарга халадаайдаах кэһиэччик тикпитим. Онтон ыла оҕо уһуйааннарыгар, улахан да дьоҥҥо сакаас киирэр буолбута. Билигин, үксүн, үгэс буолбут саха таҥаһын — халадаайдары, кэһиэччиктэри, оноолоох, кытыылаах соннору, хомуһуоллары тигэбин. Өрөспүүбүлүкэ бары муннугуттан дьон-сэргэ бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн, танастарбын быыстапкаларга, ыһыах күрэхтэригэр көрөн суруйаллар, эрийэллэр, сакаастыыллар. Бэйэм иистэнэр кэммэр санаалыын сааһыланабын, бары сатабылбын ууран, умсугуйан туран дьарыктанабын.
— Иис-уус дьоҥҥо анаан улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ араас таһымнаах күрэхтэр, быыстапкалар, дьаарбаҥкалар тиһигин быспакка тэриллэллэрин билэбит. Эн бэйэҥ айан-тутан таһаарбыт сиэдэрэй үлэлэргинэн ханнакыттан, туох ситиһиилээххин билиһиннэрэ түс эрэ.
— Хас да кэллиэксийэ тигэн элбэх быыстапкаларга, күрэхтэргэ, ыһыахтарга кытынным. «Сырдык сыдьаан», “Ийэ алгыһа” кэллиэксийэлэрим киэҥник биһирэммиттэрэ. 2024 сылга Эркээни ыһыаҕар «Дьиэ кэргэн сахалыы таҥаһа» көрүү-күрэххэ «Кылаан чыпчаал» ааты ылбытым. Ол иннинэ «Этномир – хранители традиций» Бүтүн Россиятааҕы фестивалга Гран-При, Казань куоракка ыытыллыбыт «Мир на ладони» фестивалга 1 истиэпэннээх лауреат, «Сылаас тыыннаах өбүгэ таҥаһа» кыһын кэтиллэр сахалыы таҥас күрэҕэр 2 үрдэл, «Сааскы дьэргэлгэн» саас-күһүн кэтиллэр таҥас күрэҕэр 3 үрдэл, Туймаада ыһыҕар «Ымыылаах иистэнньэн» номинация кыайыылааҕа буолбутум. Ону сэргэ, Өймөкөөҥҥө, Аммаҕа ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыахтарын кыттыылааҕабын. Билигин аны сайын Нерюнгрига буолар Олонхо ыһыаҕар бэлэмнэнэбин. Бырайыак да, былаан да элбэх, ону сыыйа-баайа олоххо киллэрэн иһиллиэ.
— Нөмүгү маастардара кэнники сылларга былыргы таҥаһы-сабы, иһити-хомуоһу сөргүтэн иистэнэллэр. Энэмиэ төрүт үгэскэ олоҕуран иистэнэр эбиккин дии. Айар үлэҕэр иэйии хантан киирэрий?
— Мин билигин М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет Култуура уонна фольклор салаатын 3 кууруһугар үөрэнэбин. Билим уонна үлэм ыкса сибээстээхтэр. Научнай салайааччыбынан история билимин хандьыдаата, ХИФУ доцена Светлана Ивановна Петрова буолар. Кини таҥас реконструкциятын оҥорорго үлэм хайысхатыгар сөптөөх ыйыы-кэрдии биэрэр бастыҥ сүбэһитим. 2023 сыллаахха Светлана Ивановна саха таҥаһыгар фундаментальнай куурустарын бүтэрбитим.Онон историяны сэгэтэн, чинчийэн элбэҕи билэ-көрө сатыыбын. Саха таҥаһа былыргыттан кэлбит үгэһин сүтэрбэтин, олус креативка уонна стилизацияҕа охтубатын диэн үлэлии сылдьабын. Тус бэйэм Е. Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы Кыраайы үөрэтэр түмэлгэ баар былыргы таҥас пуондатыгар сырыым кэннэ элбэх иэйии киирбитэ дии саныыбын. Түмэл үлэһитэ, пуонда харайааччыта Татьяна Гавриловна Старостина бэрт элбэҕи кэпсээн, былыргы халадаай, кэһиэччик киэбин уһултаран биэрбитэ, ону билигин үлэбэр олус туһанабын.
— Антонина, айымньылаах үлэҥ аартыга арыллан истин, инникитин да дьону-сэргэни кэрэхсэтэр оҥоһуктаргын ай-тут!
Антониналыын кэпсэтиибит өрөспүүбүлүкэбитигэр Норуот маастарын күнэ бэлиэтэнэрин саҕана этэ, онно кини бэйэтин биир дойдулаахтарын, Нөмүгү уран маастардарын кытта Дьокуускайга ыытыллыбыт бары тэрээһиннэргэ ситиһиилээхтик кытынна. «Норуот уус-уран айымньытынан дьарыктанааччыларга, маастардарбытыгар айар үлэлэригэр ситиһиини, биһирэниини, өйөбүлү, үрдүк сыанабылы баҕарабын. Биһиги үлэбитин салҕааччылар элбээтиннэр. Оҕолору уонна эдэр дьону көҕүлээтэххэ эрэ утумнааччы баар буолуо, оччотугар норуот үгэһэ умуллуо уонна умнуллуо суоҕа», — диэн уран иистэнньэҥ бэрт бэргэнник эттэ.
Ольга Самсонова.
Хаартыскалар Антонина Гермогенова тус архыыбыттан.