Хаҥалас улууһун уран тарбахтаахтара Саха сиригэр XV-с төгүлүн ыытыллар «Уһанар-айар Саха сирэ» («Якутия мастеровая») быыстапка-дьаарбаҥкаҕа ситиһиилээхтик кыттан кэллилэр. Быйылгы тэрээһин Улуу кыайыы 80 сылыгар ананан ыытылынна. Улууспутуттан 22 киһи араас куонкурстарга, маастар-кылаастарга, уопут атастаһыыга, быыстапкаҕа кытыннылар. Норуот уус-уран оҥоһуктарын бары көрүҥэр үлэлэрбитин көрдөрдүбүт.
Быыстапка-дьаарбаҥка иһинэн ыытыллар идэ таһымын үрдэтэр «Өрөгөй чорооно» күрэх Дьокуускай куорат «Арчы» духуобунас дьиэтигэр ыытылынна. Бу күрэххэ уустар 30 см кырата суох эрдэттэн бэлэмнэниллибит соҕотуопканы аҕалан икки күн устата оһуордаан-мандардаан кыһан, арыылаан, өрөгөй чороонун силигин ситэрэн көрдөрдүлэр. Күрэххэ Таатта, Горнай, Нам, Үөһээ Бүлүү, Сунтаар, Хаҥалас улуустарыттан, Мииринэй оройуонуттан, Дьокуускай куораттан 14 киһи кытынна. Биһиги улууспутуттан, Хачыкааттан, СӨ уус-уран оҥоһуктарын маастара Сергей Петров кыттан «Чочуонай чороон» анал аакка тигистэ, диплом уонна норуот маастара, «Дархан уус» Павел Тимофеев дьиэ кэргэнэ олохтообут 10 тыһыынча солкуобай харчынан бирииһин ылла.
Саха норуотун уран уус түһүлгэтин дьоҥҥо-сэргэҕэ көрдөрүү, сахалыы төрүт-уус оҥоһуктары үйэтитэр, саҥа ааттары арыйар сыаллаах туос оҥоһуктар күрэхтэригэр тууйас тигиитигэр Нөмүгүттэн СӨ уус-уран оҥоһуктарын маастара Александра Охлопкова кыттан махтал сурук уонна сертификат ылла. Бу күрэххэ 12 киһи араас улуустан кыттыыны ылла.
«Кэрэни кэрэхсээ» норуот маастардарын уонна модельердар айар биэчэрдэригэр СӨ норуотун маастара Анисия Фадеева уонна СӨ уус-уран оҥоһуктарын маастара Елена Ефимова ситиһиилээхтик кытыннылар.
Норуот оҥоһуктарын сайдыытыгар туһуламмыт аһаҕас кэпсэтиигэ Нөмүгү нэһилиэгин баһылыга Наум Устинов,«Ситим» бөлөх салайааччыта Дора Игнатьеванэһилиэктэригэр уус-уран оҥоһуктары сайыннарыыгаолохтоох дьаһалта, Хаҥалас улууһун култуура тэрилтэлэрин сабыдыалын туһунан кэпсээтилэр. Чахчы, Нөмүгү нэһилиэгин маастардара хас сыл аайы өрөспүүбүлүкэ иһинэн ыытыллар бары тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк, таһаарыылаахтык кытталлар. Дора Сидоровна салалтатынан нөмүгүлэр былыргы ыһыах иһитин оҥорууга ылсан айымньылаахтык үлэлии сылдьаллар. Мындыр өбүгэлэрин утумнаан, төрүт дьарык кистэлэҥнэрин арыйан, оҕус тириитин таҥастыыр былыргы ньымалары сөптөөхтүк туттан сири иһити тигэннэр XV-с төгүлүн ыытыллар «Уһанар-айар Саха сирэ» быыстапка-дьаарбаҥка тирииттэн, түүттэн тигии көрүҥэр кыайыылаах буоллулар. Бу көрүҥҥэ СӨ уус-уран оҥоһук маастара Ольга Игнатьева («Ситим” түмсүү) “Симэх” национальнай киин дипломун ылла.
Быйылгы быыстапкаҕа Нөмүгү иэһилиэгиттэн эдэр, кэскиллээх ыччаппыт Григорий Саввин аан бастаан кытынна. Кини сахалыы таҥас көрүҥэр кыһыҥҥы эр киһи толору таҥаһын тигэн элбэх дьон, дьүүллүүр сүбэсэҥээриитин ылла. Григорий өссө оҕуруонан дьахтар араас киэргэллэрин — 17 үйэтээҕи өттүк симэҕин, хаппардары, кыалыктары сөргүтэн тигэн күрэххэ таһаарда. Үбүлүөйдээх быыстапкаҕа Григорий “Симэх” национальнай киин дипломунан наҕараадаланна. Кэрэни, үйэлээҕи үксэтэр эдэр ыччаппыт ситиһиитэ биһигини үөрдэр уонна элбэҕи эрэннэрэр.
Мас оҥоһуктарга СӨ уус-уран оҥоһуктарын маастараДемьян Колодезников Өктөм нэһилиэгиттэн кыттан “Эпос олоҥхо” анал ааты ылла. Демьян Дмитриевич удьурхайтан саха төрүт оҥоһуктарын сөргүтүүгэ улахан сыратын ууран үлэлиир. Кини удьурхай мастан олоҥхо геройдарынан саахымата дьоһуннук сыаналанна. Маастар өссө муостан оҥоһуктар куонкурустарыгар кыттан “Симэх” национальнай киин грамотатын ылары ситистэ.
Кыл-сиэл оҥоһуктарга улууспут уран тарбахтаахтара эмиэситиһиилээхтик кытыннылар. Розалия Сафронова Булгунньахтаахтан төрүт-уус оҥоһуктары үйэтитэр, чөл хаалларар сыаллаах үлэлиир. Быыстапка-дьаарбаҥкаҕа кылтан илими былыргы ньыманан баайан диплом ылла.
Хаҥалас улууһугар кыбытыгынан тигии ньыматын баһылаабыт маастардар элбэхтэр. Иис төрүт үгэһин туттан Кыһыл Үрүйэттэн СӨ норуотун маастара Дария Константинова, СӨ уус-уран оҥоһуктар маастардара Евдокия Антипина ат симэҕин кэмпилиэгин тигэн “Саха норуотун тигиитин төрүт үгэһин сөргүтүү” анал аатыыллылар. Дьөһөгөй оҕотун маанылаах симэҕин маастардар бары канону тутуһан оҥорбуттарын дьон сэҥээрэ көрдө.
Куукула оҥоруу көрүҥэр Төхтүртэн Татьяна Лыткинакыттан «Симэх» грамотатын ылла.
Бириискэ тиксибит оҥоһуктары «Симэх» норуот искусствотын уонна уус-уран оҥоһуктарын национальнай киинин «Маастар өрөгөйө» (“Триумф мастера”) диэн эталоннай оҥоһуктар быыстапкалаыгар таллылар.
Норуот уһанар-иистэнэр үгэстэрин сөргүтүүгэ, сайыннарыыга, үгүс сыллаах, сыралаах үлэлэрин иһинУлахан Аантан Светлана Павлова, Нөмүгүттэн Игнатий Константинов “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара”, Кыһыл Үрүйэттэн Евдокия Антипина, Нөмүгүттэн Валериана Никифорова «Саха Өрөспүүбүлүкэтин уус-уран оҥоһуктарын маастара» үрдүк ааты туттулар.
Норуот маастарын күнүн чэрчитинэн Дьокуускай киин уулуссатынан дьон-сэргэ сахалыы таҥнан-симэнэн сэлэлии хаамаллара үгэскэ кубулуйда. Быйылгы хаамыы Улуу Кыайыы 80 сылыгар ананна. Тэрээһиҥҥэ Улахан Аантан, Нөмүгүттэн, Төхтүртэн, Өктөмтөн, Хачыкааттан, Булгунньахтаахтан, Покровскайтан кыһыҥҥы төрүт таҥастарын кэппит дьон көхтөөхтүк кытыннылар. Сэлэлии хаамыыга Хаҥалас дэлэгээссийэтин улууспут култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга салалтатын начаалынньыга Сергей Павлов салайан киллэрдэ.
Хаҥалас улууһун уустара, маастардара инникитин даҕаны инники күөҥҥэ сылдьыахтара, түмсүүлээх буолуохтара диэн эрэнэбит. Ытык-мааны дьоммут саха омугун үйэлээх сүдү кистэлэҥнэрин, киэҥ көрүүлэрин тэнитэ, сайыннара турдуннар.
Наталия Федорова, «Арчы Дьиэтэ» норуот айымньытын киинин методиһа.