Историяны сэгэтэн
Эркээни кыраайы үөрэтээччилэрэ, “Эллэйээдэ”үөрэнээччилэр научнай экспедицияларын оҕолорун кытары Төхтүргэ гражданскай сэрии кэмигэр саҥа олоҕу туруулаһа сылдьан үрүҥ бандьыыттар илиилэриттэн кыыллыы өлөрүллүбүт ревкомовец, суруйааччыбыт Исай Никифоров аҕата Прокопий Никифоров, сэбиэскэй былаас иһин охсуһан кэрэгэй үйэлэммит биир санаалаахтарын кытары 1922 сыллаахтан көмүллэ сытар сиригэр сырыттыбыт. Бу ытык өйдөбүнньүккэ Покровскайтан ревкомовец сиэнэ урбаанньыт Сергей Гребнев сибэкки дьөрбөтүн уурда.
Санатан эттэххэ, быйыл саха биллиилээх суруйааччыта Исай Никифоров 110 сылын бэлиэтээри сылдьабыт, Хаҥаласка кини сырдык аатыгар улуус дьаһалтатыгар анал хамыыһыйа тэриллэн сир-сир аайы араас тэрээһиннэр буола тураллар. Оттон оччолорго соторутааҕыта ийэтэ олохтон баран тулаайах аҥардаах кыракый уолчаан Исай аҕата Кытыл Дьураттан тутуллан манна аҕалыллан өлөрүллүбүт күнүттэн оҕо сааһа бүппүтэ...
Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр биһиги норуоппут көҥүл буолуу, ыччаттарын кэскилин туһугар ыарахаттары туораан, сүдү сүтүгүнэн Кыайыыны ситиспитэ. Фронтовик-суруйааччы Исай Никифоров сэрииттэн кэлэн баран оҕолорго анаан элбэҕи суруйбута. Ол курдук “Кырачаан булчуттар” диэн сахалыы тылынан кинигэни саха уонна “Без ружья” диэни нуучча тылларынан бэчээттэтэн таһаартарбыта биллэр. Бу кини киһи уонна айылҕа, Ийэ дойду кэрэтэ, күндүтэ диэн өйдөбүллэри кыракый дьоҥҥо иҥэрэр алыптаах айымньылара этилэр.
Бачча кэлбиччэ Төхтүр оскуолатыгар ыалдьыттаан аастыбыт. “Эллэйээдэ” чилиэннэрэ Ньургун Третьяков уонна Айсен Борисов үөрэнээччилэргэ экспедиция үлэтин билиһиннэрдилэр, дойдуларын историятын чинчийэргэ бииргэ үлэлииргэ сүбэлэстилэр. Оҕолор бэйэ-бэйэҕэ ыалдьыттаһан походтарга бииргэ сылдьары кэпсэттилэр уонна Хахсыкка 1922 сыллаахха буолан ааспыт кыргыһыылар сирдэриттэн булбут саа гильзаларын, буулдьаларын оскуола түмэлигэр анаан историк Родион Алексеевич Захаровка бэлэх ууннулар. Бу сэдэх экспонаттар гражданскай сэрии кэмигэр бандьыыттары атын судаарыстыбалар сэрии сэбинэн көмөлөспүттэрин туоһулуулларын иһитиннэрдилэр. Ол курдук, итальянскай “Шоша” пулемет, “Кайнок” фирма саатын ботуруоннара,“G-17» Англияҕа оҥоһуллубут, Францияттан “Гра”, Японияттан “АРИСАКИ” бинтиэпкэ буулдьалара буолалларын билбиттэрин, олохтоохторго сэрии диэн хайа да өттүттэн иэдээн буоларын кэпсээтилэр.
Прокопий Ноговицын, “Эллэйээдэ” экспедиция научнай салайааччыта.
Хаартыскалар – ааптартан.