Кэпсиэхпин баҕарабын
Биһиги Хаҥалас улууспутугар атын улуустартан дьон көһөн кэлэннэр, сөбүлээн олохсуйаллар. Покровскай куоракка Уйгуровтары билбэт киһи диэн суоҕа буолуо. Ыал аҕа баһылыга Иван Афанасьевич олоххо, үлэҕэ бэрт көхтөөх киһи, биллэр общественник, кини быһаччы салайыытынан куорат аҕаларын хамсааһына олус таһаарыылаахтык үлэлиир-хамсыыр. Куораппыт сайдарыгар дьоһун кылаата “Покровскай куорат бочуоттаах олохтооҕо” аатынан бэлиэтэммитэ.
Уйгуровтар дьиэ кэргэн куорат иһинэн ыытыллыбыт “Бастыҥ тиэргэн” күрэх кыайыылаахтара, сыл аайы тиэргэннэригэр, олорор микро-оройуоннарыгар араас хаар оҥоһук оҥорон дьон санаатын көтөҕөллөр.
Иван Афанасьевич кэргэнэ Нюргуяна Павловна И.М. Яковлев аатынан Покровскай 1 №-дээх орто оскуолатын дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччынан ананан үлэлээбитэ бэһис сыла. Үөрэҕирии эйгэтигэр өр сыллаах, үтүө суобастаах үлэтэ «Российскай Федерация үөрэҕириитин Бочуоттаах үлэһитэ» хайҕал бэлиэнэн бэлиэтэммитэ.
Соторутааҕыта, олунньуга, кини олоҕун орто омурҕанын – 50 сааһын туолла. Бу кэрдиис сааска киһи бэйэтигэр туох эрэ түмүк оҥостор, тугу ситиспитин ырытар, инники былааннарын торумнуур. Нюргуяна Павловнаны кытта кини санааларын билээри, кэпсэттим.
— Бэйэҕин билиһиннэр эрэ, баһаалыста.
— Хаҥалас улууһугар олохсуйбуппут 14-с сылыгар барда. Мин төрөөбүт дойдум Алдан улууһун Кутана сэлиэнньэтэ. Ийэм Валентина Васильевна, аҕам Павел Васильевич Абрамовтар иккиэн Бүлүүтээҕи педучилищены бүтэрбиттэрэ, өр кэмҥэ оскуолаҕа үлэлээбиттэрэ. Ийэм оскуолаҕа учууталынан, онтон кэлин 18 сыл “Хатыҥчаан” оҕо уһуйааныгар сэбиэдиссэйдээбитэ. Бииргэ төрөөбүттэр сэттиэбит, мин алтыс оҕобун. Бииргэ төрөөбүттэртэн үс киһи оскуолаҕа үлэлииллэр, сиэннэртэн үс уол учуутал идэтин талбыттара. Онон учуутал династията буолабыт диэххэ сөп. Хомойуох иһин, аҕам мин икки саастаахпар олохтон туораабыта, онон аҕабын олох өйдөөбөппүн. Онон ийэбит элбэх оҕону көрөн-харайан, үөрэттэрэн, атахпытыгар туруорбута. Олоҕун барытын биһиэхэ анаабыта. Биһиги, оҕолор, ийэбитигэр олус махталлаахпыт. Ийэбит билигин баар, сааһа 84-дэ.
Бэйэм Саха государственнай университетын 1998 сыллаахха бүтэрбитим. Идэбинэн нуучча тыла уонна төрөөбүт тыл учууталабын. Идэбинэн дойдубар 12 сыл учууталынан үлэлээбитим. 1998 сыллаахха 23 саастаахпар оскуолаҕа үлэлии кэлээппин кытта, 11-с кылааһы биэрбиттэрэ. Үлэлээбитим тухары сэттэ кылааһы салайан кэллим. Билигин кылаас салайааччытын быһыытынан сылдьыбыппын ахтабын. Үлэлиир кэммэр Кутана оскуолата национальнай култуура, национальнай тыллар экспериментальнай площадкалара этэ, онон элбэх өрүттээх үлэ ыытыллара.
Дьиэ кэргэнинэн Хаҥалас улууһугар көһөн кэлэн, олохсуйбуппут 14-с сылыгар барда, бу оскуолаҕа үлэлээбитим 12-с сыла. 2013 сыллаахха киирэрбэр учууталынан уонна организаторынан саҕалаабытым. 2016 сыллаахха социальнай педагог үөрэҕин бүтэрэн баран икки сыл соцпедагогтаабытым.
— Салайар үлэҕэ хаһааҥҥыттан киирбиккиний?
— Дойдубар эмиэ дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччынан үлэлии сылдьыбытым. Бу оскуолаҕа салайар үлэҕэ сэттис сылым. Икки сыл иитэр үлэҕэ дириэктэр солбуйааччытынан үлэлээбитим.
— Салайар үлэҕэ сүрүнэ тугуй? Оскуола үлэтигэр салайааччы оруола туохха сытарый?
— Оскуола иһигэр үчүгэй хамаанда баар буолуохтаах. Кэлэктииби кытта үлэлиэххэ наада. Уопсайынан, саҥа сүүрээни, уларытыыны киллэрэр буоллаххына, бастаан киһи ырытыахтаах, аныгы тылынан, мониторинг ыытыллар. Ол ырытыыттан кыһалҕалар тахсаллар (проблема). Онтонол кыһалҕаттан хайдах тахсар хайысхалары тутуһуохха сөбүн кэлэктииби кытта былааннааһын барар, бырагыраама оҥоһуллар: саҥа сонун сүүрээннэр, саҥа хардыылары оҥорорго соруктар. Мин хайа да үлэҕэ сырыттахпына киһиэхэ эппиэтинэһи үрдүктүк тутабын. Киһи эппиэтинэстээх буолуохтаах, бэйэтин бириэмэтин, атын киһи бириэмэтин сыаналыахтаах, пунктуальнай буолуохтаах.
— Урукку уонна билиҥҥи бириэмэ уратылардаахтар дуо?
— Бириэмэ уларыйан иһэр, сайдыы барар. Көлүөнэ уларыйыан сөп, оттон оҕо уларыйбат. Оҕо улаатар, олорор,үөрэнэр усулуобуйата уларыйан биэрэр. Мин санаабар, сэбиэскэй кэмҥэ олорбут оҕо көрүүтэ, билиитэ атын, дириҥ. Урукку оҕолор үлэһиттэринэн, тулуурдарынан, улахан киһиэхэ сыһыаннарынан атыттар, ордуктар дии саныыбын. Билиҥҥи оҕо эйгэтэ уларыйан, билиитэ-көрүүтэ киэҥ, ол гынан баран, бэлэми ыларын сөбүлээбэппин. Билигин интернет ситимигэр барыта бэлэм баар, ол оҕоҕо арааһынайдык дьайар. Оҕо онтон наадалааҕын эрэ ылыан, туһаныан наада. Туһата суоҕу ылыахтарын сөп, ол иитиитигэр охсуулаах буолара биллэр. Ол иһин төрөппүт үчүгэйдик көрүөн, хонтуруоллуон наада.
— Оскуолабыт инники былааннара.
— Оскуолабыт былаана элбэх. Саамай улахан баҕа санаабыт – хапытаалынай өрөмүөн барарын ситиһии. Үөрэнэргэ, үлэлииргэ сөптөөх усулуобуйа наада. Физмат оскуолата саҥа хайысхалардаах буолуохтаах. 2022 сыллаахтан кэккэ бырайыактардаахпыт, үгэскэ кубулуйбут араас таһымнаах тэрээһиннэрдээхпит, онтукпутун салҕыы үлэлэтэбит. Физмат кылаастар урукку өттүгэр Россия таһымнаах олимпиадаларга ситиһиилээхтэр, ол таһымҥа тахсыахтарын наада.
— Учуутал киһи, кылаас салайааччыта бэйэтин дьиэ кэргэнигэр бириэмэтэ тиийбэт буолааччы, оҕолоргутун хайдах иитэҕитий?
— Биһиги үс оҕолоохпут. Икки улахаттарбыт үөрэхтэрин бүтэрэн идэ ыллылар. Улахаммыт Лия ХИФУ бүтэрбитэ, гидрометеоролог идэлээх. Дьокуускайга дьиэ тэринэн олорор, кэргэннээх, икки оҕолоох. Уолбут Айаал юридическай колледжы кыһыл дипломунан бүтэрбитэ. Кырабыт Айыылана 10-с кылааска туйгуннук үөрэнэр.
Оҕолорбуттан Билии күнүгэр маҥнайгы уруоктарыгар кыра эрэ кыыспар манна сылдьыбытым. Икки улахаттарбар бэйэм кылаас салайааччыта буоламмын кыайан сылдьыбатаҕым. Биир биллэр педагог этэн турар — төрөппүт дьиэтигэр, оҕотун таһыгар суох да буоллаҕына, кини иитэр диэн. Бу этиини кытта сөпсөһөбүн. Киһи бэйэтин көрүүтүнэн, олоххо сыһыанынан, дьону кытта алтыһыытынан иитэр кыахтаах. Оҕолорбут кыраларыттан бэйэлэрин көрүнэ, дьаһана үөрэммиттэрэ. Алын кылааска сырыттахтарына, дьиэҕэ үлэлэрин толороллоругар көмөлөһөр, хонтуруоллуур этибит. Улаатан баран бэйэлэрэдьаһаналлар. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр биирдэ да үҥсүү, сэмэлэнии ылбатахпыт.
— Кэргэниҥ Иван Афанасьевич Покровскай куоракка биллэр общественник, аҕалар түмсүүлэрин салайар. Хайдах бэйэ-бэйэҕитин ситэрсэн биэрэҕитий?
— Кэргэммин кытта олорбуппут 28-с сылбыт. Эдэр эрдэҕиттэн олоххо олус көхтөөх позициялаах киһи. Хас биирдии киһи бэйэтэ эйгэлээх буолуохтаах, онон кини дьарыгын, интэриэһин куруук өйүүбүн.
— Хаҥалас сирэ хайдах эбитий?
— Хаҥаласка бииргэ төрөөбүттэрим бааллар, бу улууһу эмиэ сөбүлээн олохсуйдулар. Бэйэм, Алдан өрүс үрдүгэр улааппыт киһи, бастаан кэлээт өрүһүн олус сөбүлээбитим. Бастакы сылларга кыһын тыаллааҕын мэһэйдэппитим, хайдах эрэ наар тоҥо сылдьар этим. Покровскай бары өттүнэн табыгастаах. Чуумпу, чөкө. Дьиэ туттан, бу дойдуну сөбүлээн иккис дойду оҥостон олохсуйдубут. Саамай табыгастааҕа — куораттан чугас. Аны туран, дьоно-сэргэтэ көһөн кэлбит ыалга сыһыана үчүгэй, элэккэй, кэлии диэн туораппаттар. Оҕолорбут эмиэ сөбүлүүллэр. Хаҥалас сирэ-уота баайын, ото-маһа элбэҕин, өлгөмнүк үүнэрин, буорга тугу бырахтыҥ да барыта үүнэрин биһирээтим.Бэйэм оҕуруот үүннэриитинэн дьарыктанабын. Сайын аайы 100-тэн тахса клубника, сибэкки арааһын, оҕуруот аһынолордобун.
— Нюргуяна Павловна, кэпсээниҥ иһин махтал. Ааспыт үбүлүөйдээх күҥҥүнэн өссө төгүл эҕэрдэлиибин! Үлэҥ-хамнаһыҥ ситиһиилээх, таһаарыылаах буоллун, дьиэ кэргэҥҥэр дьолу, нус-хас олоҕу!
Сардаана Кириллина, Покровскай к.