«Бастионы памяти» акция салҕанар
Кыайыы өрөгөйдөөх күнэ чугаһаан иһэр. Ил Дархаммыт Айсен Николаев Смоленскай, Псков, Калуга уонна Новгород уобаластарыгар Саха сириттэн бу эҥэр буолбут кыргыһыыларга сырдык тыыннара быстыбыт икки тыһыынчаттан тахса буойун албан аатын мемориальнай өйдөбүнньүктэргэ үйэтитэргэ этиитин биһириибит уонна «Сахабэчээт» САТ кэккэтигэр киирэр улуустааҕы, куораттардааҕы хаһыаттар редакцияларын кытары испииһэктэри чуолкайдаһарга, аймахтары буларга үллэһэ сылдьабыт.
Бастакы хараҥаччылартан холобурда ылыҥ
Элбэх да үлэни-хамнаһы кыайар дьоммут бастакы, иккис хомуурдарга Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллан кырыктаах кыргыһыыларга кыттыбыттара, үгүстэрэсэрии толоонуттан төннүбэтэҕин, сорохтор сураҕа да сүппүттэрин история докумуоннара кэпсииллэр.
Бу күннэргэ «Бастионы памяти” акцияҕа кыттыыга ыҥырыыбытын өйөөн сорох олохтоох дьаһалталар испииһэктэри чуолкайдыыр үлэҕэ кыттыһан эрэллэр. Биир бастакынан Тиит Арыы нэһилиэгин Чкалово сэлиэнньэтин патриот дьоно биһиги этиибитин чугастык ылыннылар. Кинилэр бэйэлэрэ кыайыыны уһансыбыт дьоннорун туһунан үөрэтэн кинигэ бэлэмнии сылдьалларынан бу ыйыллыбыт уобаластарга сэриилэһэ сылдьан сырдык тыыннара быстыбыт биир дойдулаахтарын тустарынан биллэрдилэр, ол иһигэр испииһэккэ суох саллааттар ааттарын эмиэ. Бибилэтиэкэр Раиса Степановаҕа, кыраайы үөрэтээччи Галина Белыхха махтал буоллун! Тиит Арыыттан уонна 4-Малдьаҕар нэһилиэгиттэн аармыйаҕа 203 киһи ыҥырыллан барбыт, мантан 116 киһи дойдутугар эргиллибэтэх, 87 буойун төрөөбүт түөлбэтин булбута биллэр даҕаны, фроҥҥа ылбыт эчэйиилэриттэн сорохтороуһаабатах.
Тиит-арыылар испииһэккэ киирбит дьоннорун бигэргэттилэр. Ол курдук, Бурнашов Федот Тихонович Тиит Арыыттан 1942 с. фроҥҥа барбытын, хайыһар биригээдэтигэр сылдьыбытын, 1943 с. тохсунньу 7 күнүгэр өлбүтүн, Псков уобалаһыгар Денисьево дэриэбинэҕэ көмүллүбүтүн, Соколов Степан Васильевич Еланкаттан 1941 с. барбыта биллэрин, 1943 с. сэтинньи 15 күнүгэролохтон туораабытын уонна бу Голоков Афанасий Ильич Калуга уобалаһын дэриэбинэлэригэр көмүллүбүтттэрэиспииһэккэ баарын бэлиэтээтилэр. Смоленскайга Тиит Арыыттан диэн Лев Петрович Строев, Дмитрий Николаевич Крылов ( бу эҥэргэ сэдэх араспаанньалаах киһи) сурулла сылдьаллар. Балары ким эмэ билэрэ эбитэ дуу, билигин?
Кыраайы үөрэтээччилэр кыттыстаргыт бэрт этэ…
Кэлин сылларга олохтоохтор элбэх кинигэлэри Кыайыыны уһансыбыт дьоннорун кэриэстээн таһаардылар. Бу дьон, дьэ, билэн эрдэхтэрэ, ононхаттаан эргиллэн хасыһан көрүөҕүҥ эрэ.
Бастакы Дьөппөн нэһилиэгин историятын чинчийбит педагог Капиталина Скрябина көмөҕө кэллэ, махтал! Мин илин эҥэрдэри билбэтим бэрдинэн испииһэги көрдөрбүппэр билэр дьоннорун булла. Испииһэккэ Псков уобалаһыгарөлбүттэр ортолоругар баар Иванов Петр Митрофанович диэн буойуну оройуоннааҕы милиция начаалынньыгынан үлэлээбит Илья Митрофанович бииргэ төрөөбүтэ буолуо диэбиппин бигэргэттэ. Марковтар бу нэһилиэктэргэ эмиэ баалларынан Марков Михаил Андреевич Калуга уобалаһыгар өлбүттэргэ сылдьарын эмиэ биллэ. Филиппов Алексей Алексеевич диэн дьаам киһитэ Смоленскайдарга киирбитин истэн кини бастакы Дьөппөҥҥө холхоуска үлэлии сылдьыбытын, элбэх ини-биилэр этилэрин ахтан туран, нэһилиэгиттэн бу уобаластастарга өстөөҕү кытары кыргыһа сылдьан сырдык тыыннара быстан Смоленскай испииһэгэр киирбит Прокопий Константинович Платоновы сырдатта, өссө бу сиргэ үйэлэргэ хаалбыт буойун Протодьяконов Петр Прокопьевич, Нөөрүктээйиоскуолатыгар учууталлыы сылдьан фроҥҥа ыҥырыллан кэрэгэй үйэлэммит биир дойдулааҕын туһунан үгүс үтүө ахтыылары дьоно суруйан хаалларбыттарын (ити ааттаммыт саллааттар тустарынан эмиэ), кинигэҕэ киллэрбит матырыйаалларыттан куоппуйалаан ыытта. Хайдах курдук үчүгэйий, дойду дьонун сурукка тиһэн хаалларар.
Бу барахсаттарбыт албан ааттара аны ити уобаластарга Саха сириттэн оҥоһуллар мемориалларга көмүс буукубанан суруллуохтара! Баҕа санаа олоххо киирэригэр сэмэй кыттыгастаах да буолар хаалбыттарга астык ини. Онон, күндү хаҥаластар, бириэмэ ыгым. Биһиги хаһыакка, социальнай ситимнэрбитигэр туруорар сигэлэрбитинэн киирэн дойдубут көҥүлүн иһин олохторун толук уурбут буойуттарбыт испииһэктэрин көрүҥ, баҕар сыыһа-халты суруллуу да баар буолуон син, эбэтэр отой да чугас дьоҥҥут ахтыллыбакка хаалыахтарын сөп.
Араас кинигэлэртэн ситэ булбатах испииһэктэргэ киирбит буойуттар ааттарын биэриэм, көрүҥ, баҕар билэр дьоҥҥут баара буолаарай:
Смоленскай уобаласка охтубуттарга испииҺэккэ киллэриллибит буойуттарбыт – Соловьев Петр Ефремович, Житков Михаил Леонидович, Дмитриев Андрей Николаевич, Гаврилов Кирилл Михайлович, Васильев Иван Егорович, Андреев Леонитий Егорович;
Псковскай уобаласка киирэ сылдьар буойуттарбыт —Терентьев Алексей Павлович, Сысолятин Вячеслав Степанович, Устинов Михаил Егорович, Скрябин Сергей Иванович, Сердюков Дмитрий Павлович, Сергеев Николай Николаевич, Севостьянов Василий Иванович, Петров Николай Григорьевич, Павлов Роман Дмитриевич, Ефимов Николай Федорович, Арутюнов Иннокентий Степанович, Александров Петр Прокопьевич;
Калужскай уобаластан испииһэккэ баар буойуттарбыт: Шабанов Дмитрий Филиппович, Семенов Капитон Кузьмич, Кузьмин Александр Федотович, Кононов Семен Дмитриевич, Козлов Василий Алексеевич, Кириллин Михаил Леонтьевич, Каврасов Иван Дмитриевич, Кавзов Петр Андреевич, Антонов Николай Софронович, Алексеев Алексей Николаевич, Антипин Алексей Владимирович, Ильин Николай Николаевич, Иларов Василий Игнатьевич, Ивкин Григорий Павлович, Емельянов Семен Николаевич, Егоров Степан Петрович, Борисов Николай Николаевич, Банько Илларион Ильич.
Бу дьон хас сыллаах төрүөхтэрэ, хаһан аармыйаҕа ыҥырыллыбыттара, ханна сулууспалаабыттара, хаһан өлбүттэрэ, ханна харалла сыталлара бэриллибит испииһэккэ ыйылла сылдьаллар, сигэнэн киирэн көрөөрүҥ. Онон саастаах дьоҥҥутуттан, кыраайы үөрэтээччилэргититтэн, архыыптартан, сайтартан даҕаны интэриэһиргииргитигэр сүбэлиибит. Манна ити уобаластарга кыргыһыы хонууларыттан хаһыыларга сылдьан буойуттары үйэтитээччи поисковиктарынан булуллубуттар эмиэ бааллар, ол иһигэр сураҕа суох сүппүттэр ахсааннарыгар киллэриллибит чугас дьоммут. Нэһилиэктэр дьаһалталара, Ил Дархаммыт көҕүлээбит «Бастион памяти” улахан суолталаах акцияҕа олохтоохтук оҥостон булгуччу кыттаргытыгар ыҥырабыт. «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!” диэн этиигэ дьыаланан хоруйдуохтаахпытын суобаспыт ирдиир!
Людмила Аммосова.