Сэрии сылларын оҕолоро
Төһө да 79 сыл ааспытын иһин, бэс ыйын 22 күнүгэр 1941 сыллаахха саҕаламмыт сэрии, биһиги олохпутугар улахан охсулаах этэ. Бу сэрии 1418 хонук устата барбыта. Саха сириттэн 62091 киһи ыҥырыллан дойдуларын көмүскүү аттаммыттара. Сэрии кэнниттэн, кыайан-хотон 26625 киһи алаһа дьиэлэригэр эргиллибиттэрэ. Элбэх дьоммут сэрии толоонугар охтубуттара.
Аҕам Лебедев Иван Николаевич 1942 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан баран дьиэтигэр икки баттыкка өйөнөн, иһигэр улахан эчэйиилээх, бааһыран кэлбитэ. Мин 1945 сыл кулун тутар 1 күнүгэр, быраатым Толя 1948 сыллаахха күн сирин көрбүппүт. Бу кэмҥэ аҕабыт Дьокуускай-Большой Невер суол тутуутугар үлэлиир дьону аһылыгынан хааччыйыыга, Улуу маҕаһыыныгар атыыһытынан үлэлиирэ. Ыарыыта бэргээн, 1950 с. балыыһа чугастыы II Дьөппөҥҥө көһөн кэлбиппит, аҕам манна эмиэ маҕаһыыҥҥа атыыһыттаабыта. Үлэтин кэнниттэн, ыарыытын мүлүрүтэ, өрүскэ балыктыы, эбэтэр тыаҕа тахсара диэн ийэм кэпсиирэ. Дьиэтигэр аҕыйахтык көстөр буолан, мин кинини үчүгэйдик өйдөөбүппүн. 1951 сыллаахха бэс ыйын 25 күнүгэр бу орто дойдуттан күрэнэн биһиги тулаайах хаалбыппыт. Эһиилигэр 1952 с. эһэбит 104 сааһыгар өлөн (эбэбит эрдэ суох буолбута) биһиги Покровскайга көспүппүт. Ийэм бастаан остолобуойга асчытынан уонна муоста сууйааччынан үлэлээбитэ. Кини биһиги утуйа сыттахпытына үлэтигэр барара, киэһэ утуйбуппут кэннэ биирдэ кэлэрэ. Эдьиийбит Луиза Дьокуускайга балыыһаҕа сытара, хас да сыл эмтэммитэ. Оҕолорум көрүүтэ суох эрэйдэнииһилэр диэн, райсовет хонтуоратыгар дьиэ сууйааччынан уонна оһох оттооччунан үлэҕэ киирэн, Райсовет биир муннук хоһугар олорбуппут. Ийэбит куруук дьиэтигэр баар буолан дьэ үчүгэйдик, кэмиттэн-кэмигэр аһыыр-сиир буолбуппут. Мин 1952 сыллаахха, «ньолобуой» кылаас үөрэнээччитэ буолбутум. Киэһээ аайы ийэбэр харбыырыгар-сууйарыгар олоппостору сааһылаан, быылларын сотон илии-атах буоларым. Дьиэҕэ мас кыстыырбар, быраатым ааны аһан туһалыыра. Тулаайах буоламмыт, Покровскай оскуолатын интэринээтиттэн биир оҕоҕо, «сухой» паек диэн куруппа, арыы, чэй, саахар биэрэр буоланнар абыранарбыт. Ийэм үлэҕэ киирэр дуогабарыгар акылаата 37 солк. уонна үлэһиккэ туох чэпчэтиилэр көрүллэллэрэ сурулла сылдьара. Син атын оҕолортон итэҕэһэ суох аһыы-таҥна сылдьыбыппыт.
Сайын II Дьөппөҥҥө таайым аахха Бэрииһэп Бүөтүрдээххэ, арыт аҕам атаһыгар Рафаилов Сэмэннээххэ сайылыырым. Сэмэннээх Хатыҥ Түбэҕэ олордохторуна Колялыын сылабаар оргута туруоран баран оонньоон, умнан кэбиһэн тумса ууллан түһэн ийэлэриттэн мөҕүллэрбит. Сыла баарбытын икки өттүттэн тутан дэриэбинэҕэ ууска илдьэн тумсун иһэрдэн аҕаларбыт. Сайыны быһа моҕотойдообуппутун туттаран киинэҕэ сылдьар харчыланарбыт. Бэһис кылаастан ыла сайыҥҥы оҕуруот үлэтин лааҕырыгар сылдьыбытым. Улахан кылааска үөрэнэ сылдьан өрөбүллэргэ Кирпииччэ собуотугар үлэлиир буолбутум. Онно смена кэнниттэн хамнаспытын тута биэрэллэрэ уонна өрөбүл күҥҥэ үлэ иһин икки бүк төлүүллэрэ.
Сэбиэскэй былаас өҥөтүнэн босхо үөрэнэн Өлүөхүмэ техникумун уонна кэтэхтэн үөрэнэн Саха государственнай университетын бүтэрбитим. Биирдэ да үлэлээбэккэ, үөрэммэккэ сылдьыбыппын өйдөөбөппүн. Үөрэх кэнниттэн үлэнэн, олорор дьиэнэн куруук хааччылларым. Ыал буолан, 3 оҕом үрдүк үөрэхтэнэн билигин бэйэлэрэ ыаллар. Үчүгэйэ диэн үөрэнэн ылбыт идэлэринэн үлэлии сылдьаллар.
Төһө да тулаайах, соҕотох ийэҕэ иитилиннэрбит, Сэбиэскэй былаас көмөтүнэн үөрэхтэнэн, үлэлээн-хамсаан дьоллоохтук олоробут.
Феликс Иванович Лебедев. Покровскй к.
(“Сэрии кэлин оҕолоро” кинигэттэн, 2021 с.)