Сэрии кэмин оҕолоро
Мин, Засимова Раиса Ивановна, алтынньы 4 күнүгэр 1938 сыллаахха Дьокуускай куоракка рабочай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтүм. Аҕам Засимов Иван Гаврильевич тутууга үлэлиирэ, ийэм Засимова Ольга Михайловна остуорастыыра. 1941 сыл сэрии алдьархайа буолбута. 1943 сыллаахха аҕам ыҥырыллан барбыта. Онно өйдүүрбүнэн уулуссаҕа киинэ көрдөрөр этилэр быһыыта. Наһаа элбэх киһи мустубут этэ, аҕам миигин көтөҕө сылдьара. Аҕам барбытын кэнниттэн ийэбинээн иккиэйэҕин хаалбыппыт. Ийэм эрдэ сарсыардаттан ханна үлэлии барара, миигин хатаан кэбиһэрэ. Мин күнү быһа соҕотоҕун олорорум, аччык буолан оһоҕум күлүн буккуйан сиирим, арыт үрүҥ чаанньык быыбакката баар буоллаҕына үөрүүннэн сиирим. Биирдэ күүлэбитигэр тыас бөҕө буолла, мин орон анныгар саһан хааллым, икки нуучча киһитэ киирэн ону-маны көрдүлэр быһыылаах да, биһиэхэ туох да суох буоллаҕа дии, хата тахсан барбыттара. Киэһээ хойут ийэм кыра килиэп сыыстаах кэлэн үөрүү бөҕө буолбутум.
Ол курдук олорон ийэм төрөөбүт дойдутугар Дьэр нэһилиэгэр тахсан, «Карл Маркс» аатынан холкуоска үлэҕэ киирбитэ. Онтон ыла тыа ыала буолбуппут. Тыаҕа биир дьиэҕэ 2-3 ыал дьукаахтаһан олорор буолара. Биһиги эмиэ ыалларга кыбыллан олорбуппут. Ас-таҥас кэмчи этэ. Биирдэ биһиги, оҕолор, таһырдьа оонньуу сырыттахпытына биир массыына кэлэн оҕолору барыбытын мунньан арыылаах ириис хааһы сиэппитэ. Эчи минньигэһин, олус да үөрбүппүт уонна хаһан кэлэллэрин кэтэһэр этибит.
Ийэбитигэр оҕолор көмөбүт диэн дьиэҕэ иһит хомуйуу, хотоҥҥо тымтык тутуу, ньирэй эмтэриитэ этэ.
Аҕам 1945 сыл бүтүүтэ сэрииттэн эргиллэн кэлэн улахан үөрүү буолбута. Кини холкуоска чилиэнинэн киирбитэ. 1946-1947 кураан сылларга биһиги ыалга дьукаах олорбуппут. Аҕам саҥа сэрииттэн кэлбит буолан, туохпут да суох, оннооҕор иһэр чааскыбыт суоҕа. Хаарбах куруускаҕа куттан иһэр этибит. Ол сыл килиэп диэни көрбөккө, аҥардас тыҥа (баар буоллаҕына), турнепс сиэн сыл тахсыбыппыт. Биирдэ ийэм миигин тэйиччи баар ыалга бурдук көрдөтө ыыппыта. Үрэҕи нэһииччэ туорааммын, ыалбар тиийбитим. Ыалым хоччоххой бурдук иһиппэр кутан биэрбиттэрэ. Мин үөрүү бөҕөнүү үөрэн дьиэбэр кэлбитим. Ийэм суорунаҕа тардан бурдук оҥорон, кыра килиэп астаабыта. Мин сии охсоору кэтэһии бөҕө, ол иһин сойутаары түннүккэ уурбутум. Онтукабын ыт кэлэн илдьэ барбыта. Эккирэтэн көрбүппүт да туһа суох. Онно ийэбинээн иккиэн ытаһан турабыт…
Сэрии суос сылларын эппинэн-хааммынан билбит киһибин, ас-таҥас тиийбэтин, аччыктааһыны, үлэҕэ эриллиини. Дьонум барахсаттар хара сарсыардаттан киэһээ хойукка диэри үлэлиир этилэр. Ол төлөбүрэ сылга биирдэ, арыт ылаҕын, арыт суох буолар. Холкуос мунньаҕар оҕолору эмиэ сырытыннарар этилэр. Онно куоластыыгын, илиигин уун диэтэхтэринэ, уунаҕын. Сайын аайы от үлэтигэр үлэлиир этим: бастаан оҕус сиэтээһинэ, онтон от харбааһына, кэлин бугуллааһын.
Кэлин «Оскуола-производство-ВУЗ» диэн девиһинэн «Өктөм» сопхуоска үс сыл ньирэй көрөөччүннэн сылдьыбытым. Онтон үрдүк үөрэххэ киирбитим.
Раиса Ивановна Засимова, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин бочуоттаах бэтэрээнэ, үлэ бэтэрээнэ, учууталлар Учууталлара, «Саха өрөспүүбүлүкэтин 385 сыла» бэлиэ хаһаайына.
(«Сэрии кэмин оҕолоро» кинигэттэн, 2021 с.)