Праймериз
I-Малдьаҕар нэһилиэгин баһылыга Айталина Васильева «Биир ньыгыл Россия» праймериһыгар Хаҥалас улууһун баһылыгын дуоһунаһыгар быыбарга кандидатуратын киллэрэн кыттарга быһаарынна. Туох санааттан маннык быһаарыныыны ылыммытын, үлэтин ураты уопутун уонна былаанын туһунан кэпсээтэ.
— Айталина Ивановна, бэйэҥ тускунан билиһиннэр эрэ.
— Мин Булгунньахтаахха төрөөбүтүм. Кэргэннээхпин, икки оҕолоохпут, икки оҕону иитэбит.
— Үлэни, дьиэ кэргэни дьүөрэлиир төһө уустугуй?
— Биллэн турар, үлэни, дьиэ кэргэни холбуу тутар судургу буолбатах. Бу чуолкай былааннааһыны, дьаһаллаах буолууну, чугас дьоҥҥуттан өйөбүлү ирдиир. Мин үлэм суолтатын дьиэ кэргэним өйдүүллэрэ – табыллыым буолар.
— Эн быраап магистра буолаҕын, федеральнай күрэхтэр кыайыылаахтара. Туох үөрэхтээххиний?
— Мин С.П. Ефремов аатынан Булгунньахтаах оскуолатын үрүҥ көмүс мэтээллээх бүтэрбитим, онтон М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу Илиҥҥи федеральнай университет юридическай факультетыгар үөрэнэн кыһыл диплом ылбытым, салгыы УИФУ магистратураҕа үөрэхпин салҕаабытым. Хаачыстыбалаах үөрэх ханнык баҕарар үлэ көдьүүстээх буолуутугар бигэ тирэх буолар.
— Айталина Ивановна, тоҕо улуус баһылыгын дуоһунаһыгар быыбарга кыттарга быһаарынныҥ?
— Төрөөбүт дойдубун таптыырбыттан, кини сайдыылаах буоларын көрүөхпүн баҕарарбыттан улахан толкуй, ыараҥнатан көрүү түмүгэр быһаарыммытым. I-Малдьаҕар баһылыгынан үлэлээн үгүһү биллим, араас эйгэ боппуруостарын быһаарыыга уопутурдум – суолу тутууттан, социальнай боппуруостартан саҕалаан ыччат, Анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэрин кыһалҕаларын быһаарыыга тиийэ. Туруоруммут программанан соруктарбытын толордубут, дьоһун солбук баар. Онон билиибин-көрүүбүн, соруктары толорууга үөрүйэхтэрбин улуус таһымыгар туттан үлэлиэххэ син диэн билэбин, күүспэр эрэнэбин.
— Үлэҥ суолуттан сэгэтэ түс эрэ, ол улуус таһымыгар үлэҕэ туох көмөлөөх буолуой?
— Мин 2013 сылтан оҕо общественнай түмсүүлэрин сойууһугар үлэттэн саҕалаабытым. Ыччаты кытары үлэҕэ уопутурбутум. Онтон юридическай эйгэҕэ үлэлии киирбитим, дьон быраабын көмүскэлин боппуруостарыгар. 2016-2017 сылларга РФ Следственнай кэмитиэтин СӨ следственнай управлениетыгар следователь көмөлөһөөччүтүнэн үлэлээбитим. Бу үлэ сокуоннаһы тутуһууга, судаарыстыбаннай механизмнары өйдөөһүҥҥэ уопуту биэрбитэ. 2018-2019 сылларга Приморскай кыраай Сокуону таһаарар Мунньаҕын дьокутаатын көмөлөһөөччүтүнэн сылдьыбытым. Сокуону оҥоруу эйгэтигэр, регион таһымыгар боппуруостары быһаарыыга бу уопуту биэрбитэ. 2020 сыллаахха «I-Малдьаҕар нэһилиэгэ» МТ баһылыгынан талыллыбытым. Үлэм суолун хас биирдии түһүмэҕэ дьон туһугар көдьүүстээх үлэбэр олус суолталаах уонна үлэ үөрүйэхтэрин биэрэр.
— Нэһилиэк баһылыгынан үлэлиир кэмҥэр туох ситиһиилэннигит?
— Ситиһиибит диэн дьоммут олохторун хаачыстыбатын үрдээһинэ диибин. Биһиги кырачааннарбытыттан саҕалаан аҕам саастаахтарбытыгар тиийэ олорор эйгэни тупсарыыга элбэх үлэни ыыттыбыт. Биир дьоһун бырайыакпытынан Уһун үйэлэнии Киинин тэрийии буолар. Манна өрөспүүбүлүкэ сүүһүнэн олохтоохторо кэлэн эмтэнэн, өйөбүл ылан бараллара улахан суолталаах. Оҕо уһуйаанын, саҥа оҕо былаһааккаларын тутуу – киэн туттуубут. Кэлэр кэскилгэ инвестиция – бу сүрүн сорук. «Мои документы» цифровой офис Киинэ арыллыыта олохтоохтор государственнай өҥөлөрү ылыыларын судургутта.
— Инфраструктураҕа туох уларыйыы баарый?
— Биһиги нэһилиэк олохтоохторун 100% оптоволоконнай сибээс ситимигэр холбууру ситистибит. 36 км сайыҥҥы уу ситимин тартыбыт, бу элбэх дьиэ кэргэн олоҕун чэпчэттэ. Сэлиэнньэни тупсарыыга улахан үлэ барда. Олохтоох суолларбытын, общественнай баанньыгы өрөмүөннээтибит, нэһилиэнньэ чэпчэтиинэн туһанар араҥатыгар сир учаастактарын сөргүттүбүт. Тойон Арыы сэлиэнньэтигэр киириигэ стела-бэлиэни туруорбуппут. Булгунньахтаахха култуура паарката тутуллан дьон сынньанар сирдэннэ. Итини сэргэ «Өлүөнэ очуостара» национальнай паарка сиригэр нэһилиэкпититтэн төрүттээх дьон босхо сылдьалларыгар паарка салалтатын кытары Сөбүлэһии түһэрсэн турабыт.
— Тыа хаһаайыстыбатын, урбааны хайдах өйүүгүт?
— Нэһилиэкпитигэр тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарааччылары, урбаанньыттары, биллэн турар, өйүүбүт. Дьаһалта исписэлииһэ хас биирдии фермергэ биисинэс-былаан оҥорорго, граннарга кыайан ылбыт үптэригэр отчуоттарыгар көмөлөһөр. Бу дьон бырайыактарын тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр көмүскүүллэригэр ыарырҕаталларынан бэйэм кытары баран көмөлөһөбүн.
Сылгыны иитиигэ болҕомтобутун уурабыт. Сылгыһыттары түмтүбүт. Бу сылтан ыла Приленскэй боруода сылгыны тэнитэр дьон биһиги ыыппыт үлэбит түмүгэр биир төбөҕө 13 тыһ. солк. субсидияны быйылгыттан ылан саҕалыахтара. Бырайыак олоххо киирэрин биһиги үс сыл үлэлээн дьэ ситистибит.
Нэһилиэкпит сылгыһыттара өрөспүүбүлүкэҕэ саамай эдэрдэринэн биллэллэр. Фермердергэ «Семейная ферма», «Агростартап», «Агротуризм» бырагырааманан көмөлөһөбүт. Кинилэр наадыйар техникаларын ылаллар – онно барытыгар күүс-көмө буолабыт. Ону сэргэ тыахаһаайыстыбатынан интэриэһиргиир оскуола оҕолорун өйүүбүт. Биһиэхэ бу эйгэҕэ үлэлиир дьоҥҥо бырайыактарын олоххо киллэрэллэригэр граннардаахпыт. Оҕолор кыра саастарыттан биисинэс төрүттэрин билсэллэр, борщ, чэй, сухой смесьтэри, смузи о.д.а. бородууксуйаны оҥорон атыылыырга үөрэнэллэр.
— Бородууксуйаны батарыы боппуруоһун хайдах быһаараҕыт?
— Биһиги оройуоммутуттан экологическай өттүнэн хаачыстыбалаах бородууксуйа тахсарын өйүүбүт – агро-оскуолабыт «Роскачество» стандартарыгар хоруйдуурга үлэлэһэр, ыам ыйыгар экспертнэй бөлөх кэлиэхтээх. «Роскачествоны» кытары үлэ уопутунан Саха сирин бородууксуйаны оҥорооччулар батарыы саҥа рыногар тахсалларыгар бэйэбит үлэбит уопутуттан үллэстиэхпит.
— Эн нэһилиэк олохтоохторун көхтөөх көмөлөрүн ахтан аастыҥ. Дьону общественнай үлэҕэ кыттыыга хайдах көҕүлүүгүтүй?
— Ситиһиилэрбит кынатыыллар. 2024 сыл түмүгүнэн нэһилиэк «Хаҥалас улууһун бастыҥ муниципальнай тэриллиитэ» диэн ааты ылбыта олохтоохтору инники үлэҕэ көҕүлүүр. Биһиги общественнай көҕүлээһиннэри олоххо киллэриигэ бары усулуобуйаны тэрийэргэ кыһаллабыт. Бу – грантовай өйөбүл, тэрээһиннэри тэрийиигэ көмө о.д.а. Дьаһалтаҕа уонна олохтоохторго бэйэ-бэйэни өйдөһүү, өйөһүү тыына баар буолта эмиэ ситиһии. Дьоҥҥо кини санаата учуоттанарын, идеялара өйөбүлү булаллара көстөр, ол иһин нэһилиэк олоҕор көхтөөхтүк кытталлар.
— Айталина Ивановна, махтал! Быыбардааччыларга тугу этиэ этигиний?
— Мин Хаҥалас улууһа сайдар кыахтааҕын көрөбүн уоннатону сайыннарарга, дойдубар туһаны аҕаларбар эрэллээхпин. Улууспут нэһилиэстибэтин харыстаан салгыы илдьэ сылдьан, ыччаты өйөөн, биисинэс сайдыытыгар усулуобуйаны тэрийэн сэргэх, куттала суох буолуоҕун баҕарабын. Миэхэ кылаабынайа – Хаҥалас олохтоохторун интэриэһэ. Аһаҕас кэпсэтиигэ, кыһалҕалары быһаарыыга бииргэ үлэлииргэ бэлэммин, хамаандабар күүтэбин.
Хаҥалас улууһа саханы саха дэппит, норуоттарын сомоҕолообут улуус быһыытынан биллэр. Сайдар кыахтааҕын көрөбүн, инникигэ кэскилэ улахан. Онон Саха сиригэр бастыҥтан бастыҥ ааты сүгэригэр бары күүспүн-уохпун, билиибин ууран үлэлиэм диэн эрэллээхпин.
Бу күннэргэ нэһилиэктэргэ сылдьан мин Хаҥаласпыт салгыы сайдар программатыгар туох соруктары туруорарга эһигини аһаҕас кэпсэтиигэ ыҥырабын. Онно таарыйа эһиги мин олоҕу көрүүбүн, санаабын кытары атах тэпсэн олорон билсиэххит. Көрсүһүүлэргэ кэлэргитин долгуйа күүтэбин.
— Махтал! Ситиһиилэри баҕарабын.
Надежда ОБОЛКИНА.
На правах рекламы.