Социальнай көмүскэл
Сонун салаа арыллан үлэлиэ
Билэрбит курдук, ааспыт үйэ 90-с сылларыгар Мохсоҕоллооххо социальнай өҥөнү толорор Киин (Центр социального обслуживания) арыллан үлэлээбитэ. Бу муниципальнай тэрилтэ социальнай уопсай дьиэтигэр икки этээһинэн 40 киһини олохтуур миэстэлээҕэ. Кэм уларыйыытынан тэрилтэ аата-суола эмиэ уларыйан испитэ. Былырыын, 2024 сылга, СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин быһаарыытынан, бу социальнай уопсай дьиэҕэ, биһиги улууспут социальнай харалтаҕа управлениетын иһинэн өрөспүүбүлүкэ оройуоннарыттан биир бастакынан «Отделение сопровождаемого проживания для граждан с ментальными нарушениями» диэн саҥа салаа үлэлээн саҕалаата. Манна 18-тан—45-гэр диэри саастаах ментальнай кэһиллиилээх дьон олороннор социальнай өҥөнөн туһаныахтаахтар. Ол эбэтэр, кинилэр социальнай адаптацияны ааһалларыгар, бэйэлэрэ бэйэлэрин дьаһаналларыгар үөрүйэҕи, сатабылы иҥэрэргэ дьарыктар тиһиктээхтик тэриллэн ыытыллыахтара. Үлэҕэ сысталларыгар, кэлэктиипкэ уонна уопсастыбаҕа сатаан сылдьалларыгар, бэйэлэрин билиһиннэрэ үөрэнэллэригэр улахан болҕомто ууруллуо. Бу барыта эдэр дьон бэйэлэрин көрүнэн сылдьалларыгар, үлэлии үөрэнэллэригэр, идэни ылалларыгар, олоххо бэйэлэрэ сатаан хардыылыылларыгар, тутулуга суох буолалларыгар кыаҕы биэриэ.
— Биллэрин курдук, дойдубут үрдүнэн доруобуйаларынан хааччахтаах дьону үлэ миэстэтинэн хааччыйыы судаарыстыбаннай былаас бары таһымын сүрүн соруга буолар. Онон бу соругу толорууга маннык салааны арыйан үлэлэтии биһиги өрөспүүбүлүкэбит үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин саҥа технологията буолар. Бу саҥа салаабыт 30 миэстэлээх, манна министиэристибэ хамыыһыйатын быһаарыытынан ментальнай кэһиллиилээх дьон кэлэн олоруохтара. Күн бүгүн тэрээһин үлэ, социальнай өҥөнү туһанааччыларбыт олоруохтаах, үөрэниэхтээх хосторугар өрөмүөн бара турар. Социальнай өҥөнү туһанааччылар үс сылга дуогабардаһан толору хааччыллыылаах хосторго олоруохтара. Доруобуйаларыгар сөп түбэһиннэрэн туох дьоҕурдаахтарынан испэсэлиистэрбит араас куруоһуоктарга дьарыктыахтара, холобура, ас астыырга, иистэнэргэ, сувенир оҥорорго, компьютерынан туһанарга уо.д.а. Ол эбэтэр, биһиги испэсэлиистэрбит инбэлииттэри арыаллаан олоххо-дьаһахха сыһыаран үөрэтэр-такайар, дьоҕурдарын арыйар соруктаахтар. Биһиги өҥөнү туһанааччыларбыт инникитин идэ ылан, үлэ миэстэтин булунан бэйэлэрэ уопсастыбаҕа дьаһанан олороллорун ситиһиэхтээхпит, — диэн Хаҥаластааҕы социальнай көмүскэлгэ уонна үлэҕэ салалтатын салайааччыта Светлана Константинова саҥа саҕалааһыннарн туһунан кэпсээтэ.
Саҥа салаа сэбиэдиссэйэ Александра Петрова иһитиннэрбитинэн, уруккута социальнай уопсай дьиэҕэ олорбут уон киһи ханна да барар, олохсуйар сирэ суох буоланнар билигин кинилэр көрүүлэригэр бааллар.
— Биһиги социальнай үлэһиттэрбит бу дьоммут бары кыһалҕалаах боппуруостарын, араас докумуон сырсыыта буоллун — барытын быһааран, арыаллаан биэрэллэр. Бөһүөлэк общественнай олоҕуттан да туора турбаппыт:өҥөнү туһанааччыларбыт бары тэрээһиннэргэ сылдьаллар, кытталлар. Мохсоҕоллоохтооҕу бибилэтиэкэни, кулуубу, спортивнай сааланы кытта ыкса үлэлэһэбит. Дьыл сылаас кэмигэр массыына сакаастаһан Покровскайга, Дьокуускайга музейга, араас култуурунай тэрээһиҥҥэ сырытыннарабыт, — диэн Александра Васильевна кэпсиир.
Дьэр нэһилиэгиттэн төрдүлээх Василий биһигини хоһугар үөрэ-көтө көрүстэ. Василий — бу салаа биир көхтөөх уонна тарбаҕар талааннаах олохтооҕо. Оҕо эрдэҕиттэн доруобуйатынан хааччахтаах буолан эдэр сааһыгар бу социальнай тэрилтэҕэ олохсуйарга күһэллибит. Кыракый хоһун тып-тап курдук оҥостон, ыраас баҕайытык дьаһанан олорор.
— Уопсай дьиэбин олус сөбүлүүбүн, манна биһиэхэ олорорго табыгастаах усулуобуйаны амарах үлэһиттэрбит кыһаллан туран тэрийэллэр, — диир Василий. – Саас, сайын, күһүн айылҕаҕа сылдьабыт, сир аһын хомуйабыт. Мин доҕотторбун кытта арыыга баран күөх лууктаан атыылааччыбын. Социальнай үлэһиттэрбит баайарга-тигэргэ үөрэтэннэр бэргэһэ, үтүлүк баайаммын дьоммор, доҕотторбор бэлэх оҥорооччубун. Сир астаан барыанньалыырга үөрэммитим, онон кыһын устата битэмииннээх аһынан хааччынабын.
Үлэһиттэр Василий тарбаҕар талааннааҕын бэлиэтииллэр. Ол курдук, кини кумааҕынан араас кэрэ сибэккилэри тыыннаах курдук оҥорор эбит. Аны пластелинынан оҥоһуктара хоһун иһин уонна отделение аактабай саалатын киэргэтэллэр. Уопсайынан, бу манна олорор социальнай өҥөнөн туһанааччылар бэрт сэргэхтик бириэмэлэрин атаараллар. Бары иллээхтик, биир ыал курдук олоро үөрэммит буоланнар сынньалаҥнара да оннук ааһар – ас астаан, айылҕаҕа сынньанан, араас оҥоһуктары оҥорон, аахсыйаларга, куонкурустарга тэҥҥэ кыттыһаллар, туохтан да туора турбаттар. Бу маннык үлэни социальнай үлэһиттэр ситимнээхтик тэрийэн ыыталлар.
Манна амарах сүрэхтээхтэр, чараас дууһалаахтар үлэлииллэр
Тус бэйэм маннык социальнай тэрилтэҕэ сырыттахпына, бастатан туран, манна үлэлиир дьону сөҕө-махтайа көрөбүн. Кинилэр туора киһи кыһалҕатын бэйэлэрин киэнин курдук чугастык ылынан, ис дууһаларыттан кыһаллан үлэлииллэрэ тута харахха быраҕыллар. Чахчы амарах, аһыныгас сүрэхтээх, уйан дууһалаах эрэ буоллахха маннык олох араас очурдарыгар оҕустарбыт дьону кытта үлэлиэххэ, оҕолуу бүөбэйдэһиэххэ сөп буолуо дии саныыбын. Үлэһиттэр бу көрөр-истэр дьоннорун туһунан олус истиҥник кэпсииллэрэ, кыһаллаллара ону толору туоһулуур.
— Киһи олоҕо биир кэм эриэ-дэхси буолбат, түһүүлээх-тахсыылаах. Олох ыарахаттарыгар ылларбыт киһи барар-кэлэр сирэ суох буоллаҕына социальнай көмүскэл тирэх буолар. Биһиги Быстах кэмҥэ дьону олохтуур салаабыт 2003 сылтан үлэлиир. Манна өрөспүүбүлүкэ улуустарыттан ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит дьонкэлэн алта ый устата олороллор. Бастатан туран, биһиги киирбит дьоммут докумуоннарын чөкөтөбүт: үксүгэр паспора да суох ускул-тэскил сылдьыбыт буолуохтарын сөп, — диэн Быстах кэмҥэ дьону олохтуур салаа сэбиэдиссэйэ Айна Шепелева кэпсиир.
— Аһыы утахха ылларбыт, дьиэтэ-уота суох хаалбыт дьоммут аймахтарын булалларыгар эмиэ көмөлөһөбүт. Холобура, кырдьар сааһыгар атаҕа суох хаалбыт, ханна да үлэлиир кыаҕа суох буолбут биир өҥөнү туһанааччыбыт сиэн быраатын буламмыт тыа сиригэр олохтоотубут. 40 сыллааҕыта Россия киин эрэгийиэниттэн Саха сиригэрүлэлии кэлэн баран олохсуйан хаалбыт биир киһибит аймахтарын «Жди меня» телебиэрии сайтын нөҥүө булбуппут. Подмосковьеҕа икки балтыта бааллар эбит, кинилэр эмиэ убайдарын ирдээбиттэр, онон, барыбыт үөрүүбүтүгэр, соһуччу булсубуттара, күн бүгүн сибээстэһэллэр. Бэстээхтэн аҕам саастаах ийэ Францияҕа олохсуйбут уолун кытта сүтэрсэн баран булсубуттара эмиэ биир дьикти умнуллубат түгэн буолар, — диэн бу салаа испэсэлииһэ, психолог идэлээх Тамара Попова кэпсээбитэ үлэһиттэр махталлаах дьыаланан дьарыктаналларын бигэргэтэр.
Ольга Гермогенова.