Кэпсиэхпин баҕарабын
Покровскай куораппытыгар бэрт дьикти дьылҕалаах дьон элбэх. Клавдия Михайловна 85 сааһыгар үктэнэн олорон саныыра элбэх. Кини Алдан тыатыгар элбэх оҕолоох табаһыт ыалга улахан оҕонон күн сирин көрбүтэ. Дьонноро киэҥ Алдан таастаах сиригэр табаһыт булчут буоланнар кыра эрдэҕиттэн дьонун кытта табаны миҥэ оҥостон улааппыта, көскө, айаҥҥа үөрүйэх.
Ийэлэрэ Клава 13 саастааҕар өлөр, ийэтэ суох буолтун кэннэ кыысчаан ньуолдьаҕай санныгар балтыларын,бырааттарын көрүүтэ, аҕатыгар көмө киһи буолар эбээһинэс сүктэриллибитэ… “Эргэ чараас балааккаҕа утуйарбыт, аллараа өттүгэр мас лабаатын, эргэ хаптаһыннары сылаас буоллун диэн тэлгэтэрбит”, диэн ахтар. — «Бу билиҥҥи ыччакка, оҕоҕо талбыт сыаналаах оонньуур барыта баар. Биһиги оҕо сылдьаммыт таба сототун уҥуоҕуттан, куобах төбөтүн чөмчөкөтүттэн ат оонньуур оҥостоохтуур этибит. Төһө да киэҥ сиринэн табаларбытын манаан аһаттарбыт, балааккабытыгар табаһыттар, балыксыттар хонон ааһааччылар, хоноһо элбэх буолара. Биирдэ өрүс балыгын туттараммыт, дьэ, аан бастаан саҥа бириһиэн таҥас атыылаһан, сабыс саҥа улахан балаакка тиктибиппит. Тимир оһох турбата тахсар анал ураалаах үрдүк балааккаҕа санаабытыгар улахан саҥа дьиэҕэ киирбит курдук санаммыппыт, биһиги саҕа дьоллоох суоҕа! Көһө сылдьаммыт бултуурбут, балыктыырбыт. Аспыт таба этэ, мас көтөрө буолара. Ол саҕана балыыһа эҥин суоҕа. Эми, мааһы барытын айылҕа биэрбитинэнбэйэбит оҥосторбут. Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр сүбэлэри туттарбыт. Клава саас аайы уҥуохтаах отон сэбирдэҕин, араас «сиһик» диэн ааттааҕы талаҕыбэлэмниирим. Онон баттах суунарбыт. Оту-маһы туттан араас ыарыылары эмтии үөрэммитим. Биирдэ балтым Валя хараҕын тигээйи тикпитэ дэлби ириҥэрэн , үрүҥ үөннэр ыһан кэбиспиттэрэ. Ону кырдьаҕас булчут оҕонньортон хамсатын ылан, кэһээн баран, онон балтым хараҕар куппутум, маҥан чиэрбэ курдук үөннэр тута суох буолбуттара…
Ол курдук, бэйэбит билэрбитинэн эмтэнэрбит. Аны чугуун хобордооҕу арыынан сотон баран ититэбит уонна бурдугу саһарчы кэриэрдэн баран оргуйбут ууну кутан, «кофе»курдугу оҥосторбут .
Мин 9 саастаахпыттан иистэммитим, кыраларбар ичигэс этэрбэс, кээнчэ, үтүлүк уонна таба түүтэ матараас, тэллэх тигэрим. Онтуларым билигин да бааллар. Иистэнэр саппын таба өлөрдөхпүтүнэ, иҥиириттэн хатарым. Онно ким да үөрэппэтэҕэ, кыһалҕа кыһарыйан, олох барытыгар үөрэтэр…
Чүмэчибин эмиэ таба сыатын уулларан оҥосторум, уонна ол сырдыгар син биир иистэнэр этим. Саамай күндү ииһим оскуола аһылларыгар балаҕан ыйыгар, крепдешин таҥаһынан былааччыйа тиктибитим”, — кэпсиир кырдьаҕас.
Бэйэтэ, уонуттан эрэ тахсыбыт кыыс, ийэтэ өлөн улахан эппиэтинэстэн куттаммакка, бырааттарын, балтыларын барыларын көрбүтэ, государство көрүүтүгэр, оҕо дьиэтигэрбэрдэрбэтэҕэ. Тулаайах кыыс тыаҕа мас кэрдээччилэргэ мутааччынан үлэҕэ киирбитэ. Лесопильняҕа эмиэ улахан дьону кытта тэбис тэҥҥэ үлэлээбитэ. Сэтинньи ыйтан кулун тутарга диэри сыл аайы убайынаан пилорамаҕа анаан мас кэрдэллэрэ, табаларын сыарҕатыгар нуотаралаан мастарын Ыллымах диэн дэриэбинэҕэ оскуола оһохторугар оттуккакиллэрэн биэрэллэрэ, тэрилтэлэргэ анаан эмиэ бэлэмнииллэрэ. Хачаайы кыыс тоҥ маһы эллииргэ эриллэн мускуллан түргэнник үөрэммитэ. Бөппүрүөк эрбиинэн эрбээн саһаан бөҕөнү охсоро.
1957 сыллаахха Клава 17 сааһын туолуута, Саха сиригэр Алдан тыатыгар 104 төбө саарбаны олохсута аан бастаан аҕалбыттара. Ону арыаллыырга, харабыллыырга кинилэри,табаһыт ыаллары, соруспуттара.
Саарбалары 15 тэлиэгэҕэ тиэйэн аналлаах миэстэлэригэр тиэрдэргэ айаннаабыттара. Айаннара уһун уонна эрэйдээх этэ. Аара түөрт саарба тулуйбакка өлбүттэрэ. Дьэ итинник айаннаан түөрт хонугунан тиэрдибиттэрэ. Ол кэннэ «Охота» сурунаалга быһылаах, кэлэннэр соҕурууттан хаартыскаҕа түһэрбиттэрэ диэн ахтар Клавдия Михайловна. Саарба кэлиэҕиттэн биһиги бултуур куобахпыт, тииҥмит биллэ аҕыйаабыта диир…Элбэҕи билбит-көрбүт, эрэйи эҥэринэн тэлэн кини бырааттарын, балтыларын барыларын үөрэхтэтэлээбитэ.
Клавдия Архипова Покровскайга 50-сыллар бүтүүлэригэркэлбитэ, оройуоннааҕы ас кэмбинээтигэр үлэҕэ киирбитэ,онтон 60-сылларга — аптекаҕа фасовшицанан, өр сылларга,тохтоло суох үлэлээбитэ, хайҕал бочуот ылбыта, Саха сиринээҕи Фармацияттан элбэх Бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта. Кэлэктиипкэ убаастанара. Пенсияҕа тахсан баран даачатыгар оҕуруот олордон саас аайы рассадалаан олордон, ону күһүн ордорун атыылаан харчыланара. Кэргэнинээн Тарасов Степан Григорьевичтыын 30 сыл эйэлээхтик иллээхтик олорбуттара.Степан икки кыыһын бэйэтин оҕолорун курдук көрбүтэ (биир кыыстара кыратыгар оһолго өлөөхтөөбүтэ). Людмила Степановна учуутал буолбута, кэргэн тахсан икки оҕону төрөтөн, аны Клава сиэннэрин биэбэйдэспитэ,улаатыннартаабыта. Балтыларын оҕолорун барыларын көрсүбүтэ, кыайарынан ис сүрэҕиттэн көмөлөспүтэ.
Кэргэнэ Степан ыалдьыбытыгар, биир күн тэйбэккэ ыарыылаабыта, санаатын көтөҕөрө. Кини көмүс уҥуоҕун көтөхпүтэ.
Кини сөбүлүүр дьарыгын, ииһин, бырахпатаҕа. Чугас дьонугар, аймахтарыгар төһөлөөх элбэх унтууну, саҥыйаҕы тигэн таҥыннартаабытын бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ.Покровскай «модисткалара» талбыт бэргэһэлэрин соннорун тиктэрэллэрэ. Минньигэс астаах хаһаайка, ыалдьытымсах Клавдия Михайловна биири, куруук этэр: “Киһи барытын сатыахтаах” диэн.
Уһанарын эмиэ ордороро табуретканы, ыскамыайканы даачатыгар бэйэтэ оҥорооччу. Дьүөгэлэригэр оҕуруоттан тикпит оҥоһуктарын бэлэхтиирэ. Билигин даҕаны тетя Клава таах олорбот, дьиэтин таһыгар турар ыскамыайкалары соседкаларынаан кырааскалаан кэбиһэллэр, олбуордарын ыраастык сэргэхтик туталлар.
Дьоҥҥо үтүөнү баҕарар, санааны түһэрбэт оптимистка, үлэ бэтэрээнэ дьоһун олоҕу олордо. Быйыл кини 85 хаарын көрүстэ. Этэҥҥэ буол, биһиги ытыктыыр киһибит, Клавдия Михайловна!
Зинаида Лазарева.
(ОНА+хаһыат 2011с. кини туһунан тахсыбыт «Кочевница»диэн ыстатыйатын быһа тардан)