“Булгуруйбат дьулуур” кинигэ таҕыста

Саҥа кинигэ

Кинигэни көрбеттөр Хаҥаластааҕы обществоларын салайааччыта Ольга Владимирова эрэллээх хамаандатын кытары Дьокуускайга  “Долун” кинигэ кыһатыгар бэчээттэтэн таһаартарда.

Ааттыын да дьоһун кинигэ. Кырдьык даҕаны, бэрт  кытаанах санаалаах дьон тус дьулуурдарынан, сырдык санаанан салайтаран, төһө даҕаны кыһалҕаҕа кыһарыттардаллар дьиэҕэ хаайтаран олорбокко, обществобыт олоҕор кыахтара баарынан көхтөөхтүк кыттан үтүөнү, үйэлээҕи тарҕатыһан, ыччаты иитиигэ  күүс-көмө буолан туһалааҕы оҥорон кэллэхтэрэ.

Мин санаабар, урукку өттүгэр көрбөттөр обществолара Хаҥаласка историятын тиһэн кинигэлэнэ илигэ.  Олох сэдэх дии, общественнай тэрилтэлэрбит, түмсүүлэрбит историяларын түмэн кэнэҕэскигэ хааллараллара. Онон бу кинигэ  Көрбөттөр Бүтүн Россиятааҕы обществоларын 70 сылыгар дьоһун бэлэх буолла. Үп-харчы көрөн көмөлөспү улууспут дьаһалтатыгар, бары тэрилтэлэргэ  Ольга Владимирова махталын тириэрдэр.

Историяны сэгэттэххэ

Историяны түмэр манан дьыала буолбатах, төһө даҕаны арыый бэтэрээнэн соҕус да кэми буоллар, буолаары буолан ханна даҕаны суругунан тиһиллибэтэх общественнай тэрилтэ историятын. Онон хаҥаластар маладьыастар, олоххо көхтөөх дьоннорун аатын, үлэлэрин үйэтиппиттэригэр. Урукку кэмҥэ  нэһилиэнньэ бу араҥатын хабар инбэлииттэрин докумуоннарыгар улахан суолта биэрбэккэ дааннайдар тиһиллибэтэх буоланнар, Ольга Петровна  дьонтон ахтыылары, хаһыаттарга суруйууларыкинигэ таһаарыытыгар түмэн туһанна. Хайа, уонна бэйэтэ 1999 сыллаахтан бу обществоны салайан үлэ ымпыгын-чымпыгын билэн кэлбитэ көмөлөстөҕө.

1952 сыллаахха оччотооҕу  Орджоникидзевскай оройуон салалтата үп салаатын иниспиктэригэр Кузьмин Михаил Михайловичка,  үлэтин быыһыгар оройуоҥҥа мөлтөхтүк көрөр уонна адьаһын көрбөт  дьону испииһэктээн сурукка тиһэригэр көрдөспүттэр. Көмөлөһөөччүтүнэн социальнай харалтаҕа үлэлии олорор Яковлева Дарья Петровнаны аныыллар. Бу иккиэн олоххо көхтөөх көрүүлээх, эппиэтинэстээх  дьон сорудаҕы  толорбуттара.

1954 сыллаахха көрбөттөр бастакы сүһүөх обществолара тэриллэн салайааччынан Жирков Семен Григорьевич талыллар. Бу  сэбиэскэй былаас бастакы сылларыгар ревкомҥа үлэлээбит, кэлин учууталлаабыт дьоһун, РСФСР социальнай хаааччыйыыга, Бүтүн Россиятааҕы көрбөттөр обществоларын туйгуна киһи тэрилтэни 1982 сылга диэри салайан кэлбитэ. Оччолорго, сэрии кэнниттэн, олох өссө даҕаны ыарахан этэ, суол-иис, хааччыллыы да мөлтөҕө. Киниэхэ көмөлөһөөччүнэн  Широких Дмитрий Семенович олус үчүгэйдик үлэлии сылдьыбыта биллэр эбит даҕаны, Ольга Владимирова   хомойорунан, туох да сибидиэнньэ көстүбэтэх (хата, тугу эмэ биллэххитинэ,   биллэрэргэ көрдөһөбүт). Манна кини 1970 сыллаах хаһыаппытыттан тугу булбутун ахтан аһарар. Кылгастык  этэн аһардахха, «Ф.Т.Евстафьев пенсияҕа тахсыбыта ыраатта, ол да буоллар дьиэтигэр таах олорорун сөбүлээбэт. Мас ыраастааһыныгар кыттар. Ааспыт сыллаахха “Орджоникидзевскай» совхоз сүөһү иитэр ферматыгар 600 ынахха кыл быаны хатан биэрбитэ”, диэни суруйууну киллэрбитэ урукку олохтыынынан илгийэн ааһар. Санаан көрүҥ, итиччэ элбэх кыл быаны хатар диэни, аанньа көрбөт киһиэхэ – кырдык даҕаны, тулуур, дьулуур эрэйиллэр. Эбэтэр   аанньа көрбөт  Өктөмтөн 76 саастаах П. И. Павлов, Булгунньахтаахтан сэрии кыттыылааҕа Л.И.Соколов хастыы да туонна оту оттоон туттарбыттарын, Ф.Н.Мордовская ыалга оҕо көрсөн туһалыылларын хаһыакка суруйуулартан ыйар. Уонна, биллэн турар, урукку сылларга, кэлин даҕаны, көрбөттөр обществоларын үлэтигэр көхтөөх дьоннорун ахтан аһарбыта саныахха астык. Холобур, өр сылларга  дьон туһугар сыраласпыт бэтэрээннэрин Дарья Яковлева, Николай Харитонов, Михаил Охлопков, Василий Платонов,Евдокия Боппосова, Калистрат Кузьмин, Прокопий Павлов, Елизавета Шадрин, Иван  Аргунов о.д.а. тустарынан олус истиҥ сурйуулары киллэрбитэ үчүгэй. Дьон үлэтэ сыаналаныахтаах, буолаары буолан босхо, үтүө санааттан общественнай үлэ.

Дьоһун дьон бааллар…

Ольга Владимирова, билиһиннэрэр буоллахха, бэйэтэ Улахан Аантан төрүттээх, Дуловтар дьиэ кэргэттэригэр төрдүс оҕонон күн сирин көрбүт киһи. Бииргэ төрөөбүттэр алтыалар. Ийэтэ Ирина Николаевна 25 сыл ыанньыксыттаабыт, аҕата  Петр Васильевич дэриэбинэҕэ бастакы “Беларусь» тыраахтары сүүрдэн аҕалбыт механизатор. Онон Ольга хара үлэ диэн тугун билэн улааппыт киһи. Идэ ылаары  Курскай куоракка музыкальнай училищены бүтэрбит, Томпо оройуонугар  учууталлыы сылдьыбыт эбит, “СӨ  социальнай харалта бочуоттаах үлэһитэ» бэлиэлээх, Көрбөттөр Бүтүн Россиятааҕы обществоларын бочуоттаах үлэһитэ киһи.

Ольга Владимирова Хаҥаластааҕы обществоны сүүрбэттэн тахса сыл ситиһиилээхтик салайан кэллэ. Үчүгэйэ диэн кини тэрилтэтин дьонугар олуһун кыһаллар, көрөрдөрүттэн мата быһыытыйан олорон ыарахаттартан толлубакка бу олоххо бэйэлэрин интэриэстэринэн салайтаран  киһи тэҥэ сылдьалларын ситиһэргэ дьулуһар, ол туһуттан дьиэлэринэн да сылдьан истиҥ сыһыаны олохтуур үчүгэй үгэстээх.Харахтарынан инбэлииттэр кини көмөтүнэн арыллан быыстапкаларга, спортивнай күрэхтэһиилэргэ кытталлар. Манна араас талааннаах дьон бааллар, оннооҕор хараҕыттан отой мэлийбит Натали ДобрянцеваПокровскайтан хас даҕаны хоһоон кинилэрин таһаарда.Зинаида Иванова Улахан Аантан иистэнэрин таһынан уус-уран самодеятельность көрүүлэрин кытыылааҕа буолар, Нөмүгүттэн Надежда Татаринова  быыстапкаларга кыттар, Павел Яковлев оҕолор вокальнай инструментальнай ансаамбылларын салайар о.д.а.

Улуустааҕы бибилэтиэкэни кытары үлэлээбиттэрэ  сүүрбэттэн тахса сыл буолла. Амарах санаалаах бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ “Сырдык сыһыан алаһата” диэн  бырагырааманан көрбөт иннэлииттэргэ араас тэрээһиннэри сэргэхтик тэрийсэн ыыталларын мин өрүү астына, махтана көрөбүн. Хаҥаластааҕы Арчы дьиэтэ,Саргы түһүлгэтэ»култуура киинэ, Нэһилиэнньэ социальнай көмүскэлигэр управлениета,  социальнай көмөлтө киинэ, нэһилиэктэр дьаһалталара эмиэ туора турбаттар, туох кыалларынан  көмөлөһөллөрө эмиэ олус үчүгэй. Ольга Владимирова кэпсэтэн-ипсэтэн, туруорсан  биир тылы булар киһи.

Үтүөнү оҥоруу  умнуллубат

Ону мин Саҥа дьыл иннинэ Көрбөттөр обществоларын  үбүлүөйдээх тэрээһиннэригэр сылдьан өссө төгүл итэҕэйэн кэлбитим. Оннооҕор олохтон барбыт харахтарынан кыһалҕалана сылдьан бу обществоттан болҕомтону билбит төрөппүттэригэр истиҥ сыһыаны санаан кинигэҕэ ахтыы суруйбут  дьон Анна  Адамова, Аграфена Андросова, волонтердуу сылдьар Татьяна Ефремова о.д.а.кэлэн эҕэрдэлээн, махтанан ааспыттара ону бигэргэтэр.

Бэчээккэ суруйуулары киллэрэн, хаартысканан, куар кодунан ситэрэн

Ольга  Владимировалаах хаһыаттарга, сурунаалларга тахсыбыт суруйуулары харыстаан илдьэ сылдьан кинигэлэригэр киллэрбиттэрэ бу историяны түмүүгэ эмиэ утумнаах үлэ буоллаҕа. Бэйэм ыстатыйаларбын буллум, ону сэргэ уран тыл маастара олохтон барбыт кэллиэгэм ВикторТапыев “Үрүҥ торуоска күнүгэр” диэн үгүс историяҕа сыһыаннаах дааннайдардаах суруйуутун.  Ол курдук, аан бастаан Саха сиригэр 1932 сыллаахха хараҕа суохтар обществолара тэриллибитин, ол кэмҥэ трахома диэн харах ыарыытынан элбэх киһи нэһиилэ сирдэтинэн эбэтэр  күн сырдыгыттан олох матан сылдьарын, хараҕа суохтар артыаллара баар буолтарын. Мин аан бастаан оройуоммар үлэлии кэлэрбэр хараҕынан  көрбөт кэриэтэ Кузьма Алексеевич Ефремовка биир сыл дьиэлэнэ сылдьыбыппын санаан кэллим. Кини, кулаактааһыҥҥа түбэспит аймах ыччата, кыһалҕалаах олохтон  хараҕыттан маттар даҕаны, «Победа» артыалга үлэлии сылдьыбытын, атах таҥаһын улларарын, төһө кыахтааҕынан дьоҥҥо көмөлөһөргө дьулуһар  үтүө санаалаах кырдьаҕас этин, биирдэ көрбөт муҥутаан эбиэккэ  салаат сылытан көрсүбүтүн…

Билигин даҕаны бааллар эбээт араас талааннаах харахтарынан  кыһалҕалаах эрээри обществоҕа туһалаатарбын дии сылдьар дьон. Холобур, быйыл  сайын кэлиитэ Нөмүгүгэ олорор музыка алыбыгар ылларбыт Павел Яковлевы кытары билсибиттээҕим. Кини  хаһыс да сылын оҕолору  дьиэтигэр түмэн  вокальнай-инструментальнай ансаамбылга дьарыктыыр, “Түһүлгэ»култуура киинин үлэһиттэрин көмөтүнэн “Ой дуораана” диэн  өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэри ыытар. Өссө санаан аастым Сиинэҕэ оҕолору сүүрүүгэ дьарыктыыр Виктор Федоровы. Эрчийбит кыыһа Лена Мутовина «Азия оҕолоро” оонньууларга кыайыыны ситиспитэ ээ! Дьикти дии, отой көрбөт киһи  сүүрүү тэтимин салгынынан кэтээн быһаарарын… Дьэ итинник дьон бааллар  көрөр диэнтэн мэлийбит булгуруйбат дьулуурдаах дьон ортолоругар! Маннык дьон бэйэлэрин холобурдарынан ыччаттарбытын иитэллэр. Кэлин сылларга оскуолаларга тимуровецтар, Покровскай коллеһын ыччаттарыттан, аҕалар, кэрэ аҥардар түмсүүлэриттэн волонтердар баар буолбуттара, хараҕынан кыһалҕалаах дьоҥҥо бириэмэтин көрөн  дьиэ ис-тас үлэтигэр баран көмөлөһөн кэлэллэрэ үөрдэр. Ыарыыны атыылаһан ылбаккын диэн баар…

Ольга Владимирова кинигэтин таһаарарга доруобуйатынан кыһалҕалаах суруйааччы Егор Федоров-Долун дьоһун көмөтүн ахтан аһарыаххайыҥ. Кинигэҕэ элбэх өҥнөөх  хаартыска киирбитэ тэрилтэ үлэтин туһунан кэпсээни ситэрэн биэрэр. Кырдьык даҕаны, бу барыта дьону кытары дьоһуннук үлэлиир общественнай тэрилтэ буоларын өссө төгүл бигэргэтэр. «Булгуруйбат дьулуурдаахтарга” ситиһиилэри баҕарыаххайыҥ!

Людмила Аммосова.