Ой орто оскуолатын учуутала, СӨ суруйааччыларын айар Сойууһун чилиэнэ Наталия Борисова кэккэ сылларга элбэх кинигэни бэлэмнээн бар-дьонугар бэлэхтээн туран “Нөмүгүлэр Аҕа дойду сэриитин кэмигэр” диэн кинигэтэ 2015 сыллаахха тахсыбыта. Кини манна сэриигэ кыттыбыт. Тыылга күүстэрин харыстаабакка үлэлээбит биир дойдулаахтарын үгүстэрин көрсөн кэпсэтэн, докумуоннарын ирдэһэн киллэрбитэ үтүө өйдөбүнньүк буолта. Бүгүн Наталия Николаевна «Буорах сыттаах суруктар» диэн суруйуутуттан икки суругу киллэрбитин биэрэбит.
Кыһыл армеец Белолюбскай Петр Михайлович дьонугар тиһэх суруга. 1943 сыл балаҕан ыйа
“Аҕабар, ийэбэр, бырааппар.
Эһиги уолгут Петр Михайлович. Бирибиэт, мин үчүгэй сылдьабын. Доруобуйа да үчүгэй, үөрэнэ сылдьабын. Мин аадырыһым Полевая почта 24284 диэн. Биһигини чааспыт иһигэр үлэҕэ ыыппаппыт дииллэр.
Ньукулай, Миитэрэй үчүгэй сылдьаллар. Эһиги хайдах олордугутуй, доруобуйаҕыт хайдаҕый, үүнээйи хайдаҕый?Суруйуҥ. Убаайдарбыттан сурук кэллэ дуо биһиэхэ?
Доруобуйа үчүгэй, биһиги тыабыт иннигэр баар уруһуй курдук, бу дойду, үүнээйитэ үчүгэй. Килиимэтэ син биһиги дойду курдук. Күһүҥҥү ардах олус түһэр. Эһигини «Молотов» колхуоһу кытта холбоотулар дуу, бэйэҕит олороҕут дуу? Биһиги кэннибиттэн киһи ыллылар дуо?
Эргийэн тиийиэххэ диэри. Үчүгэйдик олоруҥ, суруйар буолуҥ. Быраһаайдарыҥ. Эһиги уолгут Петр Бөлөнүүскэй”.
Редакцияттан: I-Маалтааныттан саллаат Белолюбскай П.М, 1943 с. атырдьах ыйын 8 күнүгэр сэриигэ ыараханнык бааһырыыттан өлбүтэ. Чита уобалаһыгар Антипиха диэн бөһүөлэккэ көмүллүбүтэ…
Дойду көмүскэлигэр олохторун толук уурбут үтүөкэн дьоммутугар – Албан аат!
Буорах сыттаах суруктар
Ой орто оскуолатын учуутала, СӨ суруйааччыларын айар Сойууһун чилиэнэ Наталия Борисова кэккэ сылларга элбэх кинигэни бэлэмнээн бар-дьонугар бэлэхтээн турар“Нөмүгүлэр Аҕа дойду сэриитин кэмигэр” диэн кинигэтэ 2015 сыллаахха тахсыбыта. Кини манна сэриигэ кыттыбыт, тыылга күүстэрин харыстаабакка үлэлээбит биир дойдулаахтарын үгүстэрин көрсөн кэпсэтэн, докумуоннарын ирдэһэн киллэрбитэ үтүө өйдөбүнньүк буолта. Бүгүн Наталия Николаевна «Буорах сыттаах суруктар» диэн суруйуутуттан икки суругу киллэрбитин биэрэбит.
Саллаат Еремеев Алексей Григорьевич дьонугар уонна доҕоругар суруктара
“Убаастыыр, ытыктыыр табаарыһым Борокуопай миигиттэн дорообото тут!
Мин бэт үчүгэй, сэриигэ айаннаан иһэбин. Москуобаҕа тиийдибит, тохсунньу ый 20 күнүгэр. Хойут баар буоллахпына сурук ыытыаҕым. Төрөөбүппүн биллим, эрэй. Аан дойдуну кэрийдим да, бэйэм дойдубуттан ордугу көрө иликпин. Биһигиттэн Ылдьыын баар уонна Дьоскуоскай диэн Маалтааны киһитэ бар. Дьэ хайдах сылдьабыт? Дьоллоох буоллахха, баҕар, дойдубутугар төннүөхпүт.
Хааллым эн атаһыҥ Өлөксөй. Отой ыксаан суруйдум, буойас бараары гынна.
1944 с.”
***
“Ытыктыыр таб. Борокуопай. Миигиттэн бирибиэттэ тут! Мин бэт үчүгэйдик сылдьабын. Билигин Отто Аасыйаҕа Буруунса куоракка госпитальга баарбын. Доруобуйа да үчүгэй. Манна итиитэ бэт, 44 кыраадыс буолар. Сотору мантан атын сиргэ эмиэ барарым буолуо. Маҥнай Москуобаҕа сыппытым, онтон манна аҕаалтара.
Сир-дойду, куорат бөҕөтүн көрөн эрэбин. Манна мөлбөрүүт уонна өсүөл көлөлөөхтөр. Сирэ үксэ кумах. Ынаҕы эмиэ көлүйэллэр. Бары-барыта ыарахана. Солко таҥнар таҥас манна атыыланар.
Хаһан дойдубар эргиллэн тиийэрбин билбэтим. Эһигиттэн биир да суругу туппатым. Ханна барабын, онтон эмиэ суруйуом. Биһиэхэ ас үчүгэй. Билигин таах сытабын. Аны өтөрүнэн сэриигэ киирбэппин. Уонна тугу эмиэ суруйуомуй.
Хааллым эн табаарыһыҥ А. Еремеев.
От ыйын 19 күнэ 1944 с.”
***
“Алтынньы 8 күнэ 1944 с.
Убаастыыр т. Эриэйэп Борокуопай, миигиттэн ыраах сырыттарбын дорообото тут!
Мин бэт үчүгэй сылдьабын гынан баран, эмиэ аат айаҕар барар буоллум. Күнтэн күн аайы барыах буола-буола барбакка сылдьабыт. Сотору барабыт. Билигин боруон ыраатан турар, онон ыраах барабыт. Тыыннаах ортоххо эһиилгэ диэри тиийиллиэ. Биһи сэриигэ барарбытын ордоробут. Тыылга сылдьар куһаҕан. Мин 8 ый тухары госпитальга сырыттым, кыратык ыалдьан уонна санныбар кыра ускуолак кыырпахтара хатаммыттара. Билигин доруобуйа чааһа олус үчүгэй. Эһигиттэн сурук туппатым. Мин эһиэхэ сотору-сотору суруйабын. Тиийэрэ дуу, тиийбэтэ дуу, билбэтим. Уонна дьоммор хаартыскабын ыыппытым. Билигин Отто Аасыйаҕа баарбын. Манна билигин да ичигэһэ салаҥ, түүн таһырдьа утуйабыт. Манна мас диэн суох, хобуорас эрэ баар. Мантан барабын. Бука бары быраһаайдарыҥ. Хааллым эн табаарыһыҥ Еремеев.
Манна биир да саха суох. Биир Өлүөхүмэ уола баар этэ. Ол госпитальга бааһа, араанньата аһыллан барбыта.
Манна бачыыҥка 100-чэҕэ турар. Уонна атыны бэйэҥ сыаналаа. Өсүөл диэн көлөлөөхтөр. Бороон саҕа, ол атыыта 8000-чаҕа. Куһаҕан ынах сыанатын кыайан аахпат хаччыта буолар. Ас өттө эмиэ оннук”.
“Убаастыыр ытыктыыр дьоннорум:
Ийэм Арыппыас эдьиийим Муоча уонна да дьоннорум миигиттэн бирибиэттэ тутуҥ.
Мин бэт үчүгэй сылдьабын. Билигин 4-дүс Украинатааҕы боруоҥҥа баарбын. Билиҥҥитэ киирэ иликпин, ыалга олоробут, үөрэнэбит. Мантан сотору барарым буолуо сэриигэ. Мантан олус чугас. Ас чааһа олус үчүгэй. Доруобуйа эмиэ ол курдук. Билигин олус ыраатан турабын. Буолсаҕа баарбын. Тыыннаах оттоххо эргийэн тиийиэм.
Хааллым эһиги уолгут Өлөксөй. Бука бары быраһаайдарыҥ.
Сэтинньи ый 26 к. 1944 с.”
Редакцияттан: Нөмүгүттэн буойун А.Е. Еремеев 1945 с. муус устар 18 күнүгэр госпитальга киирэн бааһырыыттан өлбүтэ. Германия сиригэр Ратибор куорат киин кылаабыһатыгар көмүллүбүтэ…
Дойду көмүскэлигэр олохторун толук уурбут үтүөкэн дьоммутугар – Албан аат!