Покровскайга олунньу бүтэһик күнүгэр Наум Засимов аатынан хартыына галереятыгар «Во власти творчества — прошедшее встает» диэн ааттаах Россия худуоһунньуктарын айар сойууһун, «Орхидея» арт-устуудьуйа чилиэнэ үлэ бэтэрээнэ Валентина Раднаева айар быыстапката арылынна.
Биир бастакынан тылы Михаил Соколов бэтэрээннэр сэбиэттэрин салайар кэмигэр байыаннай хамыһаарынан оройуоммутугар үлэлии сылдьыбыт Николай Весвало ылла, олус үчүгэйдик сэриигэ сылдьыбыт, өстөөхтөрү кытары кыргыһыыларга сураҕа суох сүппүт, олохтон туораабыт фронтовиктары испииһэктиир үлэни аан бастаан бу ытык киһи ыыппытын, онон бэркэ сыралаһан икки кинигэни оҥорон таһаарбытын аҕынна. Бу үлэҕэ Михаил Николаевич ити сылларга улахан чуолкайдыыр үлэни ыыппытын кэпсээтэ, дьону билэриттэн сөҕөрүн, хас биирдиилэрин дааннайдара — хаһан, ханна төрөөбүттэрэ, ханнык сэриилэргэ ыытыллыбыттара, туох наҕараадалаахтара, өлбүттэр ханна көмүллүбүттэригэр тиийэ докумуоннарга тирэнэн тугунан даҕаны кэмнэммэт үлэни ыыппытын бэлиэтээн аһарда.
Кырдьык, ити 1995, 2000 сылларга бэчээккэ тахсыбыт «Книга памяти« фундаментальнай кинигэлэри фронтовик Михаил Соколов дьаныһан туран түмэн оҥорбута биллэр. Дьэ, бу билигин даҕаны абыраллаах кинигэлэр буоллахтара. Мин өрүү үлэбэр туһанан кэллим, Оннооҕор иккис кинигэҕэ тыылга үлэлээбиттэр испииһэктэрэ кытары баар. Ону сэргэ Дьокуускай куоракка, атын да улуустарга сылдьан аармыйаҕа ыҥырыллыбыт биир дойдулаахтарбыт, ол иһигэр сэрииттэн этэҥҥэ дойдуларыгар кэлбиттэр эрэ буолбакка кыргыһыыттан эргиллибэтэхтэр, сураҕа суох сүппүттэр тустарынан кытары дааннайдар бааллар.
Оччотооҕу улууспут типографиятыгар сибиньиэһи уулларан буукубалары липотипка, сорҕотун биирдии буукубанан да талан таҥан таһаарбыт, көрдөххө чараас да соҕус буоллар, бу олус элбэх сибидиэнньэлэрдээх дьоһун кинигэлэр буолаллар. Таарыччы эттэххэ, бу сылларга биһиги улууспут хаһыатын редакцията биэстии сыл буола-буола сэрии кыттыылаахтарын туһунан «Хангаласцы в Великой Отечественной» диэн үс кинигэбитин Михаил Николаевич, ону сэргэ нэһилиэктэр оччотооҕу сельскэй сэбиэттэрин,кэлин дьаһалталарын көмөлөрүнэн бэлэмнээнаһаарбыппыт. Бу үлэҕэ Михаил Николаевич көмөтө улахан этэ.
Быыстапка арыллыытыгар тыл этиитигэр Николай Весвало Михаил Николаевич бэйэтигэр олус ирдэбиллээҕин, тулуурдаах үлэһит буоларын, хас биирдии фронтовикка, тыыл бэтэрээнигэр болҕомтолоох этин бэлиэтээн аһарда, эрдэһититтэн сөҕөрүн эттэ уонна олоххо бу маннык дьоһун дьонтон холобур ылары этэн туран фронтовик кыыһыгар махтанна.
Саҥа дьоҥҥо билиһиннэрэр буоллахха, Михаил Соколов 1921 сыллаахха 1-Малдьаҕар нэһилиэгэр күн сирин көрбүт, Тойон Арыы дьаамыгар оҕо сааһа ааспыт, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Сэбиэскэй потребительскэй кооперация туйгуна, Хаҥалас улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, Аҕа Дойду улуу сэриитин бастакы истиэпэннээх икки уордьаннаах, «Сталинград оборонатын иһин», “Праганы босхолооһун иһин”, «Германияны кыайыы иһин» «В.И. Ленин төрөөбүтэ 100 сылынан килбиэннээх үлэтин иһин», үгүс мэтээллэрдээх фронтовик, ытыктанар киһи этэ. Кини оскуолаҕа учууталтан саҕалаан сэрии кэнниттэн өр сылларга эргиэҥҥэ, олох-дьаһах кэмбинээтигэр кытары үлэлээн, сааһыран баран улуустааҕы бэтэрээннэр сэбиэттэрин ситиһиилээхтик салайан кэлбит киһинэн биллэрэ. Михаил Соколов Сталинградскай кыргыһыы кыттыылааҕа, Курскай тоҕойго сэриилэспит киһи. Кини 124-с отдельнай батальон 5-с гвардейскай аармыйатыгар сибээһи хааччыйыыга батальонун старшинатынан сэрии бүтүөр диэри сулууспалаабыта. Кэргэнин Прасковья Николаевнаны кытары биэс оҕону атаҕар туруорбут, дьоһун ыччаттардаах тоҕус сиэннээх,элбэх хос сиэннэрдээх кырдьаҕас этэ. Кыыһа Валентина бу быыстапкатыгар аҕатын туһунан стендэ оҥорбута, хаартыскаларынан кэпсээбитэ ону бигэргэттэ.
Бу быыстапка арыллыытыгар элбэх киһи тыл эттэ, оччолорго бииргэ алтыспыт, үлэлээбит дьоно Иннокентий Алексеев, Данил Аргунов, хартыына галереятын хаһаайката Людмила Засимова, билигин олох үөһүгэр сылдьар салайааччыларбыт Гаврил Алексеев, Петр Гермогенов, Анатолий Антонов, Сергей Павлов, Дьокуускайтан ыалдьыппыт Александр Яковлев, ону сэргэ «Ромашка» оҕо саадын иитээччилэрэ, маннык түгэннэргэ өрүү үөрүүнү үллэстэр «Орхидея» арт-устуудьуйа чугастааҕы нэһилиэктэртэн уруһуйдьуттарын түмсүүлэрин чилиэннэрэо.д.а. Валентина Раднаева, кини аҕатын Михаил Соколов аатыгар кэрэ тыллары эттилэр-тыыннылар, сибэкки дьөрбөтүн туттардылар, Махтал суруктары, бэлэх-туһах утары ууннулар, ситиһиилэри баҕардылар. Быыстапка хаһаайката настаабынньыктарыгар худуоһунньук Галина Семеноваҕа, хартыына галереятын салайааччытыгарэнтузиаст Людмила Засимоваҕа, бары кэлбит, кэрэ тыллары эппит дьонугар-сэргэтигэр махтанна, эйэлээх олоҕу, доруобуйаны баҕарда.
Онтон быыстапка туһунан этэр буоллахха, олус да элбэх үлэ турбут эбит — Валентина Михайловна быысапканан аҕатын икки улахан мэтириэтин оҥорбута сөхтөрдө! Ону сэргэ маслонан уруһуйдар, живописька үлэлэр, төрөөбүт Тойон Арыытын, хатыламмат айылҕата, Өлүөнэ Очуостарбыт кэрэ көстүүлэрэ. Кырдьык даҕаны, дьаныһан, сүрэҕин сылааһын, өйүн, дууһатын, тулуурун-дьулуурун да ууран туран айбыт айымньыларын киһи махтаммакка эрэ көрбөтө.
Хайаан да билсиҥ, оҕолоргутун илдьэ кэлиҥ, бу буолуо Ийэ дойдуга саҥата суох тапталы иҥэрии, аҕа көлүөнэни ытыктааһын, уустук кэмҥэ кинилэринэн киэн туттуу дьоһун иэйиилээх түгэнэ. Уонна, эбии этиэ этим, олоххо көхтөөх буолуохха диэн — анал үөрэҕэ суох да киһи санаатын уурдаҕына, баҕаран туран үлэлээтэҕинэ бу Валентина Раднаева курдук кэрэ эйгэтигэр сыстан ситиһии көтөллөнүөн, аан дойду таһымыгар араас быыстапкаларга кыттан Сахатын сирин, Россиябыт хатыламмат сыаннастарын тарҕатан дууһалыын астыныан. Киһи кыайбатаҕа суох.
Людмила Аммосова.