2024 сылга үктэннибит. Улууспут хаһыаттара 982 ахсаанынан тахсар буоллулар, бу олунньуга кытары эбиллии баар. Түгэнинэн туһанан бары ааҕааччыларбытыгар өйөбүлгүт иһин махталбытын тириэрдэбит. Биллэн турар, бу элбэх киһилээх улууска арыый аҕыйах. Манна кэккэ биричиинэлэр бааллар. Ол курдук, Хаҥаласпыт сэттэ нэһилиэгэр суол-иис мөлтөх, хастыы да ый суоҕун кэриэтэ, быйыл муҥар үрэхтэрбит, Өлүөнэ эбэбит кэмигэр туран биэрбэккэ эрэйдээтэ. Хойутаан кэлэр сонуну ким сөбүлүөй. Ол эрээри олох син сайдар. Аны дьон куйаар ситиминэн кэлэр иһитиннэриилэри хото туһанар буолла, ол иһигэр биһиги сайтпытын, социальнай ситимнэргэ ханаалларбытын.
Ити да буоллар, кумааҕы хаһыаты туох солбуйуой, куйаар ситимэ диэн куйаарга буоллаҕа, күннээҕинэн олоруу. Суруллубут суоруллубат дииллэринии, кумааҕыга суруллубут үйэлэргэ хаалар. Редакция «Бэтэрээҥҥэ суруттар» аахсыйата, ону сэргэ онлайн-сурутуу түмүктээх буолтун бэлиэтиэ этибит. Дьокуускайга, атын улуустарга олорор биир дойдулаахтарбыт кытары сурутан ааҕар буоллулар. Холобур, сааһыран эҥин киин сирдэргэ көспүт чугас дьоҥҥут улуустарын кытары сибээстэрин быспаттарын туһугар сурутуу оҥорон бэлэхтиэххитин сөп, билигин даҕаны — Дьокуускайга күнүнэн тута олороллоро үөрдэр.
Хаһыаппытыгар элбэх киһи суруйар
Ардыгар дьон ыыппыт суруйуулара кэмигэр миэстэ суоҕунан эбэтэр арыый хойутатан ыыталларынан (хаһыат эрдэттэн таҥыллан Дьокуускайга бэчээккэ барарынан) бэчээттэммэккэ хаалаллар. Нэдиэлэҕэ биирдэ тахсарбыт эрэйдээх. Олус уһун матырыйааллар кыайан хапсыбаттар, аныгыскыга диэн үтүрүллэн хаалан да иһэр баар буолар. Олору биһиги социальнай ситимнэрбитигэр тахсар сайтка, батсаап, телеграм, Вконтакте ханаалларга страницаларбытыгар бэлэмнээн угабыт, хаһыаппытыгар ол кэннэ тахсара соччото да суох буоллар, төһө кыалларынан кыбыта сатыыбыт. Дьон электроннай почтабытын, батсааппытын хото туһанар буолбуттара үчүгэй.
Хас биирдии нэһилиэккэ уопсай батсаап бөлөхтөрө бааллар, олохтоох дьаһалталар, тэрилтэлэр онно араас биллэриилэрин, сонуннарын ыыталларын билэбит. Бу таһаарыыларга нэһилиэккэ сыһыаннаах биһиги хаһыаппытыгар суруйуулары социальнай ситимнэртэн эмиэ көрөн тутатына кыбытар буолларгыт сигэлэринэн киирэн ааҕааччыларбыт билсиэ этилэр. Нэһилиэктэргэ общественнай кэрэспэдьиэннэр баар буолаллара олус үчүгэй, туох сонун баарын иһитиннэрэ олороллор. Хаһыаппытыгар сотору-сотору хас биирдии нэһилиэктэн суруйуулар баар буолалларын ситиһэргэ дьулуһабыт, ардыгар бэйэбит даҕаны эрийэн сураһар идэлээхпит. Олох эйгэтэ киэҥ, кыһалҕа ханна даҕаны үгүс. Ардыгар ону уопсай көмөнөн да быһаарыахха сөп курдук.
Хаһыат редакцията былааһы норуоту кытары ситимниир оруола умнулла илик
Ордук нэһилиэнньэттэн чугас улуус хаһыаттарыгар. Биһиги үксүгэр өрүү бииргэ алтыһар буоламмыт ханна хайдах балаһыанньа баарын син билэ олоробут. Аныгы үйэҕэ сымыйа да иһитиннэрии, оннооҕор аан дойдуга балысханнык сайдан иһэрэ көстөр. Куһаҕаны күөртээччилэр да билиҥҥи кэмҥэ үгүстэр. Ол иһин суруналыыстарбыт дьоҥҥо тириэрдэр тылларын ыраҥылатан көрөн баран этэллэр, чахчыларга олоҕурарга дьулуһаллар. Сымыйаны суруйан баран сарсыныгар хайдах дьон хараҕын көрүөххүнүй. Ардыгар арбаабыт да киһиҥ кимиэхэ эрэ соччото суох сыһыаннаах буолуо турара да баар. Онон тыл күүһэ сүдү — киһини үөһээ да таһаарыан, таҥнары да баттыан сөп, ону нэһилиэктэртэн да суруйар дьоммут билэн эрдэхтэрэ. Бэрт хорсун, олоххо көхтөөх, дьаһаллаах, үчүгэйгэ тардыһар дьон биһиэхэ суруйалларын бэлиэтиэ этим.
Ырыынак усулуобуйатыгар
Биһиэхэ дьон туһунан үбүлүөйдэринэн суруйуу элбэхтик киирэр. Үксэ олус уһун (киһи биографиятын барытын кэпсиир), ис хоһооно майгыннаһар буолар. Олус үчүгэй суруйуулары кылгатыаҕы киһи аһынар (итиннэ суруйуу тутула даҕаны уларыйар), хаһыакка миэстэ таҕыстаҕына диэн кэтэһиннэрии буолар уонна этэргэ дылы, уһуур-кэҥиир… кэмигэр бэчээттэммэккэ хаалар. Онон чөкө соҕустук суруйан ыытар ордук диэн сүбэлиэ этибит. Дьиҥинэн, итинник бэлиэ дааталарынан суруйуулар биһиэхэ төлөбүрдээх бэчээттэниэхтээхтэр. Онтон балаһабыт сыаната 20 тыһыынча солкуобайынан үрдүкү тэрилтэбитинэн быһыллан турар, тыа киһитэ ылбычча уйуммата. Билэргит курдук, тэрийэн таһаарааччынан СӨ бырабыыталыстыбата буолар, «Сахабэчээт» САТ дьаһайан таһаарар, бары улуустар хаһыаттарын. Хаһыат тахсыытын ороскуота толору толуйуллубатынан биллэриилэртэн, рекламаттан үбү киллэриигэ редакцияларга былаан түһэриллэр, ол сурутууттан киирэр харчыттан эмиэ тутулуктанар. Көрөргүт курдук, араас общественнай суолталаах, бэчээккэ тахсан бигэргэтиллэн күүһүгэр киирэр булгуччулаах дьаһаллар тахсаллар. Быыбардар, отчуоттар, араас бүддьүөттэри, судаарыстыбаннай сулууспалар иһитиннэриилэрин (суут-прокуратура, Роспотребнадзор, ИДьМ, баһаарынай о.д.а.) бэчээттиир ирдэнэр кэмнэригэр хаһыаппыт иэнэ кыратынан дьон суруйууларын бэчээттииргэ миэстэ татым буолар.
Саҥа дьылтан сахалыы тыллаах «Хаҥаласпыт» алта балаһанан тахсар буолбутун бэлиэтии көрдүгүт ини, ааспыт сылга биһиги бэйэбит киллэринэр үппүтүттэн (үлэлиир дьоҥҥо хамнас эппэккэ туран) аҕыс балаһанан тахса сылдьыбыппыт, билигин балаһаны эбии кэҥэтэр төлөбүр суотугар эрэ кыаллар (биһиги өссө сахалыы таһаарыыга дьаһаллары хайдах докумуоҥҥа баарынан буолбакка, кылгатан, бэйэ тылынан иһитиннэрии быһыытынан биэрэбит, нууччалыы хаһыакка үксэ барарынан хатылаабат туһуттан). Онон ким булгуччу суруйуутун кэмигэр таһаартарыан баҕарар эрдэттэн дьаһанан ырыынак ирдэбилинэн төлөбүрдээх өҥөнү туһаныан сөп диэн иһитиннэрэргэ күһэллэбит. Тэрилтэлэр үбүлүөйдэринэн эҥин балаһалары таһааран баран эбии экземпляры ыалдьыттарга тарҕатыыга атыыга барар чэпчэки сыанатынан сакаастаһыаххытын син.
Дьиэ кэргэн, оҕо-аймах сыллара үүннүлэр
Үлэ, Уһуйааччы сыллара түмүктэннилэр даҕаны, хаһыаппытыгар бу тиэмэ син биир баар буолуоҕа. Аныгы кэмҥэ хоруйдуур кыахтаах, дойдубут, норуоппут интэриэһин өрө тутар, үгэскэ киирбит киһилии сыаннастарбытын саҥа көлүөнэҕэ тириэрдэр ыччаты иитэр сорук турар. Улахан сыал- сорук, кылгас кэмҥэ күлүм гынан ааһар олоххо.
Бу туһунан кэс тылын этэн-тыынан ааспыта сахабыт норуотун ытык-мааны киһитэ, духуобунай лиидэрэ Бастакы президеммит Михиал Николаев. Кини олохтон барбытыгар, элбэх да киһи хомолтотун хаһыат нөҥүө биллэрбитин умнубаппын. Биһиги общественнай кэрэспэдьиэммит Гаврил Моисеев тута хоһоон айан ыыппыта, Төхтүртэн, Тиит Арыыттан, Өктөмтөн, Дьокуускайтан о.д.а. киирбит сорох суруктар кыайан бэчээттэммэккэ хаалбыттара…Төрөөбүт күнүн хаҥаластар сир-сир аайы бэлиэтээн ааспыттара. Хойутаан да буоллар бүгүн Тиит Арыыттан Варвара Кузьмина «Эркээйи» диэн ааттаах кулууптарыгар ыыппыт тэрээһиннэрин суруйбутун ахтан ааһыым (бэчээттэммэккэ хаалбыта). Ол курдук, Варвара Соловьева, Валентина Варламова салайааччылардаах «Көмүс сүүтүк» иис түмсүү иистэнньэҥнэрэ Михаил Ефимович аатын үйэтитэн кини мэтириэтин кыбытыгынан тигэн хотой, кус түүтүнэн сыһыарыллан оҥорбут панноларын билиһиннэрбиттэр этэ. Бу ахтыы-биэчэргэ оҕолор, улахан дьон Виктор Григорьев тылларыгар, Анатолий Егоров мелодиятыгар «Махтал ырыатын» толорбуттарын, түмүккэ «Саха сирэ» ТОК сэргэх, толкуйдатар оонньууну нэһилиэк бибилэтиэкэрэ Лена Архипова тэрийэн ыыппытын суруйбута. Таарыччы эттэххэ, Михаил Николаевка, Гавриил Ксенофонтовка, Алексей Широкихка, Василий Васильев-Харысхалга, онтон да атын дьоһун дьоннорбутугар, олорон кэлбит историябытыгар сыһыаннаах суруйуулары хаһыаппыт инникитин даҕаны бэчээттии туруо диэн иһитиннэрэбин.
Онон, сибээскитин быһымаҥ, суруйа туруҥ! Сахалыы тыллаах хаһыаппыт сурутааччыларын кэлэн иһэр Төрөөбүт тыл күнүнэн истиҥник эҕэрдэлиибин. «Хаҥаласпыт» ааҕааччылара сахабыт тылын өйөөччү, өрө тутааччы, ыччаттарга тириэрдээччилэринэн буолалларын астына бэлиэтиибин. Төрөөбүт тылынан сайа саҥарар, суруйар саҕа астык суох. Тылбыт баар буоллаҕына омукпут эстиэ суоҕа!
Людмила Аммосова.