Киһи орто дойдуга кэлэр соруга — бэйэ кэнниттэн суол-иис хаалларыы, оҕо төрөтөн, үтүөнү оҥорон, дьоҥҥо туһаны аҕалыы дии саныыбын. Биһиэхэ, Тиит Арыы нэһилиэгин Чкалов сэлиэнньэтигэр, ытык кырдьаҕаспыт Марфа Васильевна Ноева буолар. Быйыл кини 85 сааһын туолан өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтээбитэ. Марфа Васильевна бу орто дойдуга кэлбит соругун толорон, ыраах Кытыл Дьураттан суорумньунан билсиһэн, 1959 сыллаахха Константин Михайлович Ноевка кэргэн тахсан, Харыйалаахха көһөн кэлэр. Манна кини ньирэй көрөөччүнэн үлэлээн саҕалыыр. Онтон 1969 с. дьиэ кэргэнинээн Чкаловка көһөн “Чкалов”, “Дьулуур” фермаларга ыанньыксытынан үлэлиир.
Марфа Васильевна бэйэтэ киһи быһыытынан олус элэккэй, үөрүнньэҥ, бииргэ үлэлиир дьонун кытта тапсан, эдэрдэргэ настаабынньык быһыытынан үлэлээн, үлэтигэр үрдүк көрдөрүүлэри ситиспитэ. Ол курдук 1973 с. биир ынахтан 2100 киилэ үүтү ыан социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа буолбута.
Марфа наҕараадалара үгүс — 1975 с. үрдүк көрдөрүүлээх үлэтин иһин Үлэ Албан Аата III истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаламмыта, эһиилигэр итинник аны II истиэпэннээх уордьаны түөһүгэр иилиммитэ. “Орджоникидзевскай” сопхуос Бочуот кинигэтигэр киирбитэ, баартыйа чилиэнэ буолбута, IX-Х-с пятилеткалар удаарынньыга бэлиэ хаһаайына. 1982 сыллаахха “Орджоникидзевскай” сопхуос чемпион ыанньыксытын аатын сүгэр, Орджоникидзевскай оройуон Бочуоттаах олохтооҕо диэн үрдүк ааты иҥэрэллэр. 1984 сыллаахха Саха сирин Тыатын хаһаайыстыбатын анал бириэмийэтин тутар. Бу сылга Орджоникидзевскай оройуон норуот дьокутаатын үрдүк аатын сүгэр. 1985 сыллаахха XXXIII Саха сирин уобаластааҕы, XXVIII Орджоникидзевскай оройуон партийнай конференцияларын дэлэгээтинэн талыллан үлэлээбитэ. 1986 сыллаахха оройуон иһинээҕи ыанньыксыттар икки ардыларыгар күрэххэ чемпионнуур. 1987 сыллаахха оройуон дьокутааттарын IV-c ыҥырыылаах мунньахтарын дьокутаата. 1988 с. ССРС үлэ бэтэрээнэ буолар. 2008 с. Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ. Бу сылга “Сэрии оҕото” мэтээли туппута. 2018 с.”Саха сирин бочуоттаах ытык кырдьаҕаһа” түөскэ иилинэр бэлиэ хаһаайына буолбута.
Ити курдук Марфа Васильевна үлэни өрө тутан төрөөбүт улууһун аатырдыбыта, “Үлэ бочуота” кинигэҕэ аан бастакынан киирбитэ. Ол эрээри, бачча үлэ бөҕөтүн үлэлээбит киһи, толору хааччыллыылаах дьиэтэ-уота суоҕа киһини хомотор. Марфа Васильевна барыта 6 оҕоломмута. Ыччаттара бары тус-туспа бэйэлэрэ дьиэ кэргэннээх, оҕолоох-уруулаах дьон. Онон сиэн, хос сиэн эйэҕэс эбээлэрэ буолар. Билигин кыра кыыһын көрүүтүгэр олорор.
Таһаарыылаах үлэтин иһин Чкаловка 1980 с. арболит дьиэ биэрбиттэрэ эргэрэн, сылын аайы өрөмүөнү ирдиир. Кырдьаҕас, ыарыһах киһи (икки атаҕар нэһиилэ хаамар) сөптөөх көрүүгэ-истиигэ наадыйар, толору хааччыллыылаах дьиэ биэрэллэрэ буоллар, төһөлөөх үчүгэй буолуо этэй. Манна, Чкаловка, хаайтарыылаах сиргэ олорон кырдьаҕас киһи ситэ эмтэммэт. Покровскайга олорон массажка сылдьан, балыыһаҕа киирэн эмтэнэн үйэтэ уһуо этэ.
Кини курдук уордьаннаах киһи Саха сиригэр ахсааннааҕа буолуо. Онон өрөспүүбүлүкэ, улуус дьаһалтата сөптөөх быһаарыыны ылыахтара диэн эрэллээхпин.
Елена Евстафьева, Чкаловтааҕы ФАП фельдшера, үлэ бэтэрээнэ, РФ доруобуйа харыстабылын туйгуна.