Саҥа кинигэ
Бириэмэ түргэнник да барар эбит. Бу Тиит Арыы Чкаловыттан чаҕылхай сулус буолан күн сиригэр көстөн ааспыт талааннаах уолу өрүү эдэринэн ахта-саныы сылдьар буоллахпыт. Дьылҕа-хаан киниэхэ 33 сылы эрэ кэмнээн биэрбитэ кыһыылаах…
«Киһи олоҕо, кини үлэтэ-хамнаһа, дьоҥҥо оҥорбут үтүөтэ-өҥөтө суола-ииһэ суох сүппэтин, сиик буолан симэлийбэтин туһугар өйдөбүнньүк кинигэ суруллар. Онтон “суруллубут суоруллубат” дииллэр. Кинигэ үгүс үйэлэргэ умнуллубат өйдөбүл буолар” диэн таһаарыы Аан тылыгар тылыгар сурулла сылдьар. Женя Соловьев төһө даҕаны кылгастык олордор, үтүө өйдөбүлү бар дьонугар хаалларан бардаҕа. Тапталлаах бырааттарын туһунан эдьиийдэрэ Евдокия Дмитриевна, Варвара Петровна уонна сиэннэрэ Макар Соловьевтар олус истиҥ кинигэни таһаарбыттарын бэлиэтээри суруйабын.
Оҕолорго «Чэчир” биэрииттэн саҕалаан…
Женяны мин эмиэ билэр этим… Ол туһунан кинигэ ахсыс, «Кэриэстэбил” диэн түһүмэҕэр, суруйбут ахтыым тахсыбытын көрөн үөрдүм. Кини өрөспүүбүлүкэ радиотыгар “Хотугу ыччат», эр дьоҥҥо, аҕаларга, уолаттарга “Дархан”, ону сэргэ “Эн биһикки” биэриилэрин кэрэ нарын куолаһынан ыытара кулгаахпар билигин да иһиллэр курдук. Өр суохтаабыппыт этэ. Аан бастаан оччолорго олус уустук, дойдубут олорон кэлбит олоҕун оҥкула тосту уларыйар, ыччаттааҕар буолуох, оннооҕор олоҕу балай эмэ билбит дьон инникини торумнанарга ыарахан, мунаарыылаах кэмнэригэр маннык сытыы, санааны аһаҕастык этэр хорсун биэриилэр тахсан испиттэрэ. Бүгүн даҕаны Женя туруорар проблемалара оннун бигэтик булуна иликтэрин көрөбүн. Билиҥҥи ыччат эмиэ ыгыылаах, иэмэ-дьаама биллибэт кэмҥэ олорор. Женя курдук арай саха ыччатыгар, эр дьонугар туһаайан санаатын Массаха аһаҕастык, хорсуннук этэн эрэр,быһыыта, ону сэргэ бэйэтин ситиһиилээх дьаһаныытынан дакаастыырга дьулуһар. Женяны норуот суруйааччыта Баһылай Харысхал бэлиэтии көрбүтэ эмиэ баара. Өссө төрөөбүт тылбыт сайдыытыгар төһүү буолбутун ахтыбыта кинигэҕэ киирбит. Аан дойдуга улахан технологическай уларыйыылар баран, өбүгэлэртэн кэлбит киһи-аймах сыаннастарын, сиэри-майгыны общество туора садьыйанхарчыны үҥэр таҥара оҥостубут кэмигэр аныгы ыччакка судургута суох кэм кэллэ.
Евгений Соловьев кылгас олоҕун, айар үлэтин туһунан кинигэ дьоһун толкуйтан иитиллиэхтээн тахсыбыта биллэр. Женя дьиэ кэргэҥҥэ аҕыс оҕоттон кыралара этэ. Өйдөнөр — саамай тапталлаах бырааттара, көмүскүүр, харыһыйар уолчааннара этэ буоллаҕа. Ол эрэн үлэни өрө туппут ыалга улааппыт оҕо күннээҕи кыһалҕа, бэйэ-бэйэҕэ эппиэтинэс, сиэр-майгы диэни билэн улааппыта буоллаҕа, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа аҕалаах, тулаайах хаалан эрэйи эҥэринэн тэлэн, Ксенофонтовтартан хаан тардыылаах буолан үтүргэҥҥэ да сылдьыы диэни билэн кэлбит ийэлээх буолан. Бу барыта, ону сэргэ сэбиэскэй кэм иитиитэ эдэркээн уолчаан Киһи киһитэ буолан тахсарыгар бигэ оҥкулу уурдаҕа. Олус үчүгэйдик толкуйданан, олохтоохтук оҥоһуллан тахсыбыт кинигэҕэ Женя Соловьев олоҕо киэҥник сырдатыллар — олорбут, дьоллоох оҕо, эдэр сааһа,устудьуоннуур кэмнэриттэн Саха араадьыйатыгар айар үлэтэ киллэриллэн.
Олус да үчүгэй, ис дууһаттан суруллубут ахтыылар бааллар.Женя убайдара Анатолий, Степан, Павел Дмитриевичтар киһи убайдаахпын диир дьоно буоллахтара, спортсменнар, туруу үлэһиттэр, холобурга сылдьар дьон. Онтон кыра бырааттарын кытары бодьуустаспыт түөрт эдьиийдэрин туһунан этэ да барыллыбат – эмиэ чаҥылхай дьон, мааны үлэһиттэр, олоххо тус ситиһиилэрдээх далбар хотуттар. Көрөн улаатыннарсыбыт, тапталларын иҥэрбит барахсаттар олус да сылаастык ахталлара, ааһан биэрбэт аһыылара, билигин даҕаны суохтууллара суруйууларыгар өтө көстөр. Онтон бу дьон бары үчүгэйи кыра киһилэригэр чиҥник иҥэрбиттэрэ сэрэйиллэр эрэ буоллаҕа. Женя хомуска оонньуура (Бүөтүр Оҕотоойопко уһуйулла сылдьыбыта), үчүгэйдик ыллыыра, элбэҕи ааҕара, спортсмен этэ, салайар, тэрийэр, дьону үтүө дьыалаҕа көҕүлүүр дьоҕурдааҕа… Бу туһунан ахтыыларга аһаҕастык сырдатыллар.
“Микрофоҥҥа – Евгений Соловьев…»
“Филолог. Преподаватель. Суруналыыс» диэн идэлэрин бигэргэтэр диплому Евгений Соловьев Саха Госуниверситетын бүтэрэригэр 1993 сыллаахха ылбыта уонна манна практикатын барбыт Сахателевидениетын «Оҕо уонна ыччат” редакциятыгар үлэлии кэлбитэ.
“Эфиргэ ”Хотугу ыччат”. Микрофоҥҥа – Евгений Соловьев…” диэн биэриилэрин субуота аайы сөбүлээн истэр буоларбыт. Кинигэҕэ Женя хара маҥнайгыттан сытыы тиэмэлэри таба тайанан биэриилэрин ыытарын суруйбуттара баар. Ыччат бары кыһалҕатын, инникитин сүрэҕинэн-быарынан ылынар буолан истээччи болҕомтотун тардара. Ырыынак бириэмэтигэр «Арбаттан” репортаһа, тоҕо саха уолаттара хаайыыга түбэһэллэрий диэн санаатан бастакы колонияттан репортаһа, устудьуоннар олохторуттан, үөрэхтэриттэн, бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннарыттан, ону сэргэ литературнай хабааннаах биэриилэри ыытара, араас киһи кэрэхсиир дьонун ыҥыран эфиргэ ыалдьыттара. Биллэн турар, ити билигин санаатахха улахан тэрийэр, бэлэмнэнии үлэтин түмүгэ буолар буоллаҕа. Кэллиэгэлэрэ Женя биэриилэрин олус кичэйэн бэлэмниирин ахталлар. “Дархан” биэриитигэр эмиэ уустук олоххо баар кыһалҕалары тула кэпсэтиини таһаарара. Сорохтор киниэхэ, эдэр киһиэхэ, соччо барбат, хайдах эрэ санааҕа ылларбыт курдук, проблемалары быһаарары ирдиир тиэмэлэри таһаарарын бэлиэтииллэр. «Хотугу ыччакка”олус айымньылаахтүк үлэлээбитин ахталлар, бу биэрии чопчу киниэхэ анаммыт курдук этэ дииллэр. Ыччат кыһалҕатын, кэскилин өйдүүрэ кини биэриилэрин кэрэхсэтэрэ. Дьону кытары табан кэпсэтэриттэн сөҕөллөрө, оҕолортон саастаах ытык дьоҥҥо тиийэ. Ол да иһин буолуо бу таһаарыылар дьону долгуталлара, олох тупсарыгар эрэли үөскэтэллэрэ. Ис иһиттэн интеллигентнэйин, элэккэй майгылааҕын, киһини тардар, умсугутар күүстээҕин ахталлар. Женя саха бэйиэттэрин үчүгэйдик билэрэ, Моисей Ефимов, Савва Тарасов, Наталья Харлампьева, оччолорго саҥа биллэн эрэр Наталья Михалева-Сайа, Венера хоһоонноруттан бэргэн хоһуйуулары өйүттэн ааҕара, бэйэтин кэмин бастыҥ ыччата этэ.
Саха араадьыйатан “Көмүс фондатыгар” 15 үлэтэ киирбитэ
Билигин Евгений Соловьев бу биэриилэрэ үйэ-саас тухарыхараллыыга сыталлар. Кинигэҕэ QR-нан киирэнтаһаарыыларын астына истиэххэ син. Олортон биирдэстэрин өр сылларга Саха тыйаатырыгар режиссерынан үлэлээбит Россия, Саха өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Федот Потапов сырдык кэриэһигэр анаммыт биэриигэ кини олоҕун аргыһа Зоя Багынанованы кытары кэпсэтиититтэн быһа тардыы кинигэтигэр киирбитин ааҕыаххытын син.
Евгений Соловьев бэйэтэ эмиэ хоһоону, тэттик кэпсээннэри суруйара. Биһиги редакциябытыгар «Сииккэ симэлийбит Сиибиктэ” диэн айымньытын аҕалбытын өйдүүбүн…Оччолорго хаһыаппыт тылбааһынан тахсара, айымньылары дэҥ кэриэтэ таһаарарбыт. Бэчээттээбиппитин өйдөөбөппүн.Онтон бу ахтыы кинигэҕэ Кини “Дьол сулуһа», “Биир таптал туһунан курус санаа”, “Арыпыас”, үөһэ ахтыбыт айымньыларын билсиэххитин син. Хомойуох иһин, хоһоонноро дьиэтигэр баһаар турбутугар умайан хаалбыт этилэр…
Евгений Дмитриевич дойдутун муҥура суох таптыыра. «Улууспут төрүт аата төнүннэ! Хаҥаластар дэнэбит аны!дьэ, бэрт! Дириҥник хасыһа барбакка эттэххэ, ааттыы-суоллуун сотуллан, сөптүк үтүрүллэ, көйгөтүк көрүллэ сырыттыбыт. Бэйэбит төрөөбүт тылбытынан саҥарарбыт да күөмчүлэнэн. «Нууччатытыы» суолунан олорон, сайдан кэллибит. Ити барыта сыыһа ыытыллыбыт политика түмүгэ буолар. “Тойон ууһа хаҥаластар” дэнэр үтүө ааппытын төнүннэрэр, өбүгэлэрбит үтүө үгэстэрин, дьарыктарынылыныы, барыта бэйэм, өйүн-санаам, сүрэҕим нөҥүө буолуохтаах. Эбиитин атыттарга холобур буолар курдук, төрөөбүт тылбын эҥкилэ суох билиэхтээх, ыраастык саҥарыахтаах тустаахпын» диэн күннүгэр суруйбута уонна ити соругун толорорго дьулуспута. Евгений Соловьев саха араадьыйатыгар биэс сыл курдук үлэлээбитэ, тута ситиһии кынаттаммыта. Кини 1998 сыллаахха «Саха” НКИК бастыҥ суруналыыһа” ааты ылбыта. Өссө 1995 сыллаахха Хаҥалас улууһун бастыҥ суруналыыһын бириэмийэтин лауреата, 1998 сыллаахха “Эдэр пресса” өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх кыайыылааҕынан тахсыбыта биллэр.
Талааннаах ыччаппыт аата умнуллубат
Суруналыыс Евгений Дмитриевич Соловьев аатын үйэтитиигэ биир дойдулаахтара, Чкаловтааҕы бибилэтиэкэ, олохтоох оскуола үтүө үлэни ыытар.
2011 сыллаахха олунньу 11 күнүгэр Чкаловка бастакы “Соловьевскай ааҕыылар” ыытыллыбыттарын өйдүүбүн. Манна 50 оҕо кыттыбыта. Онно олус үчүгэй араадьыйа үлэһиттэрэ, Евгений доҕотторо, чугас дьоно кыттыылаах ахтыы тэрээһин буолан ааспыта. Женябыт куолаһын истибиппит. М.К. Аммосов аатынан ХИФУ доцена, педагогическай наука кандидата, СӨ үөрэҕириитин туйгуна С.Г.Олесова, Николай Кондаков аатынан бириэмийэ лауреата, СӨ култууратын туйгуна, Саха араадьыйатын литературнай холбоһугун редактора М.Н.Власьева, «Саха”НКИК араадьыйаҕа биэриитин кылаабынай режиссера, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ А.Н.Пудова о.д.а. кыттыбыттара. Иккис “Соловьевскай ааҕыылар” 2014 сыллаахха ыытыллыбыттара. Манна араас оскуолалартан оҕолор кэлэн кыттыбыттара…
«Киһи олоҕо кини төһө уһуннук дуу, кылгастык дуу олорбутунан сыаналаммат, кини бу олоххо кэскиллээҕи тугу оҥорон хаалларбытынан сыаналанар диэн муударай этиини иһиттэхпинэ, биһиги бииргэ үөрэмммит доҕорбутун Хаҥаластан төрүттээх Соловьев Женябытын өйдөөн-санаан, ахтан кэлэбит” диэбитэ ХИФУ доцена Саргылаана Олесова кинигэҕэ баар. Кини бу дойдуттан Евгений Соловьев курдук талааннаах суруналыыс, суруйааччы тахсара буоллар диэн бүччүм санаатын эппитэ олоххо киириэҕэр эрэниэҕин.
Кинигэҕэ олус истиҥ суруйуулар, элбэх хаартыскалар киирбиттэрэ Евгений Соловьев кылгас олоҕун араас өттүттэн сырдаталлар, кини туспа суоллаах-иистээх суруналыыс, бэртээхэй спортсмен, хомусчут, тэрийээччи, оҕо кутун туппут педагог, төрөөбүт дойдутугар муҥура суох бэриниилээх Киһи киһитэ буоларын бигэргэтэллэр. Булан билсиҥ уонна киэн туттуҥ.
Людмила Аммосова.