Кыайыы уонна Эйэ сылыгар
…Арай манна буоллуннар,
Арай төннөн кэллиннэр
Арҕаа сэрии аартыгар
Барбыт буойун эрэттэр,
Саха алаас олоҕор
Ааны саппыт оҕолор…
Сайа.
А.М. Сидорова аатынан “Ситим” Култуура киинин уораҕайыгар 2-с Дьөппөнтөн төрүттээх биир дойдулаахпыт, Россия худуоһунньуктарын айар сойууһун чилиэнэ, Саха сиригэр соҕотох баталист-худуоһунньук Иван Лебедев Россияҕа Аҕа дойдуну, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи, Хаҥалас улууһугар Кыайыы уонна Эйэ сылларын арыйар бэлиэ күҥҥэ “Холустаҕа история” диэн киэҥ кэпсээннээх быыстапкатын арыйда.
Худуоһунньук Иван Иванович аҕата Иван Егорович Лебедев 1944 сыллаахха 2-с Дьөппөн сириттэн сэриигэ ыҥырыллан барбыта, Кыайыыны уһансан Кытайынан, Монголиянан сылдьыбыта. Этэҥҥэ эргиллэн Бүлүүгэ олохсуйан, саха сиэринэн ыал буолан ытык сааһыгар тиийбитэ. Оҕолорун төрүт түөлбэни таптыырга, үлэһит буоларга уһуйбута. 2-с Дьөппөн сирэ кини сыдьааннарыгартөрүт биһик сирэ дэммитэ. Онон Иван Иванович, сайын аайы оҕо буолан оонньоон ааспыт кырдалыгар, аны улахан худуоһунньук ааттанан киэҥ быыстапканы тэниттэ. Күн бүгүн манна 62 хартыына турда. Иван Лебедевы учуутала, уһуйааччыта, Саха сирин үтүөлээх худуоһунньуга, Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, РФ норуодунай худуоһунньуга Николай Николаевич Иннокентьев сырдатта, Саха сиригэр соҕотох баталист-худуоһунньук буоларын бигэргэттэ.
Худуоһунньук историк идэлээх буолан, хас биирдии хартыыната историяны көрдөрөр. Иван Иванович Аҕа дойду сэриитигэр 62 000 тахса саха дьоно барбытын, онтон 10 000 тахса эрэ саллаат эргиллэн кэлбитин сэһэргиир улахан хартыыналаах. «Саллаат дьылҕата» хартыынатыгар Иван аҕатын Иван Егоровиһы уонна Дьөппөнтөн сэриигэ барбыт дьонун үйэтиппит. Манна кыайыы көтөллөөх эргиллибит Игнатий Тимофеевич Федоров, Николай Егорович Киприянов икки мэтириэттэрэ, сэриигэ баран сураҕа суох сүппүт Гаврил Лебедев о.д.а дьоммут, таҥарабыт дьиэтэ, үрэх төрдө итэҕэтиилээхтик ойууламмыт. Аҥардас бу хартыынаны көрөн киһи уйадыйар. Дьөппөнтөн 110 киһи сэриигэ барбыта биллэр. Хаарыан эдэр-сэнэх дьон уоттаах сэриигэ Ийэ дойдуну көмүскүү диэн бардахтара. Үгүс буойуттар суорума суолламмыттара…. Үлэлэргэ Мэҥэ Хаҥалас танкиһын геройдуу киирсиитэ, Чурапчы алдьархайа, Бүлүү үс геройа, Саха сиригэр сэрии содулун дьиксиннэрэр чахчылара итэҕэтиилээхтик ойууламмыттар. Ону таһынан Саха сиригэр ясак кэмнэрэ, эрэһээҥкэтэ суох түрүмэ, Наполеон сэриитэ, Афганистан сэриитэ история умнуллубат чахчыта буолан үйэтитиллибиттэр.Быыстапкаҕа худуоһунньук нарын пейзажтара, натюрмортара кыттыһан, сэрии тиэмэтин арыый сымнатан, олох кэрэтэ үгүһүн санаталлар.
Худуоһунньук сырдык эйгэлээх дииллэрэ кырдьык. Бу күн Бэстээхтэн ааттаан-суоллаан ытык кырдьаҕас Любовь Гаврильевна Иванова (кыыһынан Лебедева) төрдө эмиэ Дьөппөн, худуоһунньук бырааппын көрсө диэн сиэннэринээн тиийэн кэллэ. Любовь Гаврильевна аҕата Гаврил Лебедев сураҕа суох сүппүтүнэн ааҕылла сылдьыбыт, онуоха аҕыйах сыллааҕыта уҥуоҕа Ленинград таһыгар көстөн оҕолоро көмүс уҥуоҕар бара сылдьыбыттара билиннэ. Любовь Гаврильевна үөрэн-көтөн ону сэһэргээтэ, Дьөппөн кырдьаҕастарын туоһуласта, оҕо сааһын ахтан-санаан ылла. Худуоһунньук бииргэ төрөөбүт быраатын кыыһа эмиэ айар талааннаах интуитивнай худуоһунньук эбит. Айаана диэн псевдонимнаах. Бэйэтэ туспа эйгэлээх, дьарыктаах. Өбүгэ информациятын ааҕар да диэххэ сөп. Онтон силистэнэн—мутуктанан уу сахалыы ойуулары түһэрэр дьикти талааннаах киһи. Дьонун- сэргэтин аатыттан махтанан Үс кут уруһуйун бэлэх уунна. Дьэ ити курдук худуоһунньуктуун көрсүһүү олус истиҥ,сылаас эйгэҕэ ааста. Түмүккэ Иван Иванович эдэр-эмэн аймахтара Дьөппөнтөн, Нөмүгүттэн, Бэстээхтэн, куораттан, Покровскайтан, Уус Алдантан тиийэ кэлэн истиҥник кэпсэтэн, дуоһуйа сэлэһэн, хаартыскаҕа түһэн астынан тарҕастылар.
Сырдык сыдьаайдаах, айар талаан аргыстаах Иван Ивановичка олохтоохтор, аймахтар ааттарыттан өрүү бу курдук историяны үйэтитэ, үтүөнү үксэтэ, ситими салҕыы,төрөөбүт төрүт буортан сэниэ-күүс ылынан, сайдыы саҕахтарын арыйа сылдьарыгар баҕа санаабытын тириэртибит. Бу буоллаҕа, искусство ситимниир, сайыннарар күүһэ. «Холустаҕа история» быыстапка “Ситим” КК олунньу 14 күнүгэр диэри туруоҕа. Салгыы Покровскайынан, Амманан, Уус Алданынан сэһэргии айанныаҕа.
Саргылана Федорова, «Ситим» КК дириэктэрэ.