Кулун тутар 16-17 күннэригэр Дьааҥы улууһугар Харлампий Васильев-Күүстээх Ааппый бирииһигэр мас тардыһыытыгар турнир буолар. Ону көрсө “Дьааҥы үһүйээннэриттэн” Күүстээх Ааппый туһунан номоҕу ыытабын.
Былыр Дьааҥы улууһугар Дулҕалаах диэн сиргэ эмиэ биир улуу күүстээх Ааппый диэн киһи олорбут. Кини сааһын тухары баайга хамначчыттаан сылдьыбыт. Биирдэ сааһыары сайын Дулҕалаах үрэҕин баһыгар Тойон Тирэх диэн сиргэ Ааппый Степалин диэн исправникка дьаамсыктыы сылдьыбыт. Бу исправник ырҕаччы уойан хаалбыт, олус суон, толуу киһи эбит үһү. Инньэ гынан, ыҥыырын иҥэһэтигэр атаҕа кыайан тиийбэт буолан, атын кыайан мииммэт эбит. Онуоха Ааппый куруук салҕанар чуурка мас эҥин булан ууран биэрэр идэлээх эбит. Ол курдук биирдэ сибиэбийэҕэ сынньанан, чэйдээн баран айаннаары гыммытыгар, Ааппый исправник оҕонньорго салҕанар мас өйдөөн уурбатах. Исправник атын миинэ сатаан баран, кыайан мииммэккэ, улаханнык кыыһырбыт. Сүүрэн ырҕайан тиийэн, атын көнтөһүн сүөрэ турар Ааппыйы сүнньүгэ охсон ньиргиппит, үөхсүбүт. Онуоха Ааппый оҕустуҥ диэн исправнигы кытта өрөлөһө барбатах, атаҕастаатыҥ диэн айдаарбатах. Тойон ити курдук атаҕастаан, үөҕэн-мөҕөн баран, кини хаһан салҕанар мас булан аҕаларын кэтээн турбакка, дьиэҕэ киирэн хаалбыт. Ааппый, сөптөөх салҕанар маһы булбакка, ол-бу диэки хаама сылдьан, арай ампаар кэннигэр былыргы төгүрүк остуол саҕа сымара таас чөҥөчөккө сыстан турарын көрбүт. Бу тааһы көтөҕөн мадьалытан илдьэн ат аттыгар уурбут. Сотору исправник эмиэ үөхсэ-үөхсэ тахсан кэлбит, көрбүтэ-атын аттыгар күтүр улахан сымара таас сытар эбит. Киһи эрэ буоллар, исправник тойон маны дьулайа да, сөҕө да көрбүт уонна айанныыр санаатын тохтотон, Ааппыйы дьиэҕэ киллэрэн маанылаан аһаппыт. Толло, куттана көрөр, убаастыыр киһитэ буолар. Васильев диэн араспаанньатынан ыҥырар, үөлээннээҕин курдук кэпсэтэр идэлэммит. Ол таас билигин да “Ааппый тааһа” диэн ааттанан сонно сытар үһү.
Күүстээх Уйбаан Усуйаанаҕа балыкка сылдьан Ааппыйы кытта билсиэн, табылыннаҕына, баҕар, кыратык күүс холоһуон баҕаран, табаарыһа Сүөдэрэп Баппыырыйы кытта иккиэн буолан Дулҕалаах баһыгар Арҕаа Ойуму диэн сиргэ кэлэ сылдьыбыта биллэр. Туох эрэ атын нааданан сылтанан, ыйдаран, кэһиилэнэн Ааппыйдаахха тиийэн кэлбиттэр. Дьиэҕэ киирбиттэрэ, өлүү түбэлтэлээх Ааппыйдара уот иннигэр курданарыгар диэри сыгынньахтанан баран түөллэн олорор үһү. Киирээт, Уйбаан илии тутуһан дорообо биэрбит. Онно илиитэ кытаанаҕыттан Уйбаан салла быһыытыйбыт. Билсиһэн, бэйэ-бэйэлэрин улаханнык ытыктаһан, Ааппый Уйбааны бэркэ маанылаан хоннорбут. Сарсыарда бараары туран, Уйбаан аргыһа Баппыырый:
— Харлаампый, бу эһиги иккиэн да бэйэҕитин кыанар дьон буолуохтааххыт, кыратык туохха эрэ күүскүтүн холоһон көрбөккүт ээ, — диэбит.
Онуоха Ааппый:
— Ээ, бу Уйбааны истэр этим, бу киһини кытта оонньуур миэхэ туох улахан күүһэ кэлиэҕэй уонна бостуой сээкэйбитин өлөрсө сылдьыахпыт, эмиэ туохпут баҕайытай, — диэн буолбут.
— Бачча көрсүһэн баран хайаан кыратык боруобаласпаккаарахсыаххытый, биһи ыраах сиртэн сылдьар дьоммут, куруук манна кыайан кэлбэппит биллэр, — диэн, Уйбаан табаарыһа кэлиилии кэбэ турбут.
— Чэ, ол, холобур, туохха боруобалаһыаххытын саныыргыт буолла? – диэн Ааппый боруобалаһартан аккаастаммат курдук ыйыппыт.
— Кыратык тустан, туппалаһан көрүөхпүт дуу дии санаабыппыт да, кырдьык, табыллыа суоҕа, баҕар сээкэйбитин дэҥнэһэ сылдьыахпыт, — диэн, Уйбаан хайаан да боруобалаһар санаалаах кэлбитин биллэрэн кэбиһэр. Ааппый иһигэр кыһыйа санаабыт да, биллэрбэтэх:
— Миэхэ ол туох улахан күүһэ кэлэн хааланнаҕай, көннөрү кыра чачыгырас күүс, баҕар, баара эбитэ буолуо, ону арбаан кэпсииллэр ини. Хаһан да тустубатах баҕайым, — диэбит.
— Маска боруобалаһыҥ, оонньуу буоллаҕа, — диэбит Баппыырый.
— Оннугун оннук буолуох этэ да, бу Уйбаан син биир миигин киһилээбэт киһи буолуо, — диэбит Ааппый. Ол икки ардыгар Баппыырый ат олгуобуйатыттан эрэ арыый намчы суоннаах киил маһы була охсубут, халыҥ тэбиилик маһы аҕалан ууран биэрбит.
— Хайабытыгар да астык буолуо, иккитэ тардыһыахпыт, — диэн Уйбаан этии киллэрбит, Ааппый сөбүлэспит. Дьэ икки дуолан бухатыырдар саҥата суох утарыта олорбуттар.
— Маһы тэҥнии туппут кэннэ аргыый сыыйа тардаар, — диэбит Ааппый.
Бастаан мастарын тэҥнээн сириэдиһэн олорбохтоон иһэр, тардыһан чиччигинэтиспитинэн барбыттар, иҥиирдэрин тыаһа лачыгырыы түспүт. Өр баҕайы сириэдиһэн тардыспыттар мастара булгу барбыт.
— Иккиһин тардыһымыах, хайабыт да ылбакка олус илистииһибит, — диэн Уйбаан эмиэ этии киллэрбитин, Ааппыйа ылынан иһэр киһи буолбут. Адьас тэҥ дьон эбиппит дэсиһэн, үөрэн-көтөн, иккиһин киирэн аһаан, быраһаайдаһан баран Уйбааннаах айаннаабыттар. Айаннаан иһэн Уйбаан доҕоругар: “Дьэ доҕор, олох ыксаабытым кэннэ, мас тостон абыраата аатырыан аатырар улахан бухатыыр киһи эбит”, — диэбит.
Ааппый бэрт холку майгылаах, үчүгэй киэптээх-таһаалаах, кэтит сарыннаах, суон сэтэлээх моойдоох, уҥуоҕунан орто үрдүктээх, киппэ киһи эбитэ үһү. Алта уон аҕыһыгар 1949 сыллаахха дойдутугар олорон өлбүтэ.
Василий Можуков, СӨ спордун бэтэрээнэ, Покровскай к.