Кэпсиэхпин баҕарабын
Тохсунньу торулуур тымныыта үгэннээн турдаҕына – уруккуттан баҕа санаабытын толорон оҕолорбун, доҕотторбутун кытта икки массыынанан Малдьаҕар диэки суолбутун туттубут. Батамаайыга “Ленские Столбы”турбазаҕа сынньанныбыт, Үөдэй, Чкалов музейдарыгар сырыттыбыт.
“Ленские Столбы” турбаза аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттиир ыалдьыттары түһэрэр ичигэс дьиэлэрдээх, гриль-кафелаах, дьону сынньатарга араас тэрээһиннээх эбит. Бу кэмҥэ Өлүөнэ туруук хайаларыгар суол аһылла илик да буоллар, буранынан тымныыны тымныы диэбэккэ күүлэйдэтэллэрин сөҕө көрдүбүт. Бу турбаза хаһаайыттара, саха урбаанньыттара 2021 сылтан үлэлэрин саҕалаабыттар, былааннара киэҥ. Кэрэ көстүүлээх Өлүөнэ Остуолбаларын утары турар Батамаайыга сылы эргиччи үлэлиир, сынньанар киин тэриллибитэ Хаҥаласка туризм сайдыытыгар төһүү күүс буолсу диэн көрдүбүт.
Ичигэстик хонон баран сарсыныгар Үөдэйгэ айаннаатыбыт. Аара Сиинэ сэлиэнньэтин ортотунан аастыбыт, уулуссалара киэҥин, улаханын бэлиэтии көрдүбүт. Салгыы айан дьонун быһыытынан, үөһэ хайаҕа турар Ат—Дабаан дьаамын анныгар тохтоотубут. Манна нуучча улуу суруйааччыта В.Г. Короленко Саха сиригэр сыылкаҕа кэлэн-баран(1881,1884сс.) иһэн хонон ааспыт, кэлин “Ат— Даван” диэн сэһэни суруйбута. Ол айанын туһунан “Инникигэ хардыы” конференцияҕа, пед.ааҕыыларга кыттан турабын. Онон Ат —Дабаан станциятын илэ көрөн олус үөрдүм.
Үөдэйгэ биһигини музей—библиотека сэбиэдиссэйэ Галина Макарова үөрэ— көтө көрүстэ. Биһиги бачча ыраах маннык улахан баай матырыйааллаах музейы көрөн олус сөхтүбүт. Үөдэй көһөрүллүү содулугар кииннэммит дэриэбинэ. Бэйэтэ туспа историялаах. Ааспат ахтылҕан буолан манна Ой-Мураан, Харыйалаах, Ат –Дабаан олохтоохторун элбэх хаартыскалара, сэбиэскэй кэминээҕи күргүөмнээх үлэлэрэ араас альбомнарга, стендэлэргэ, аудиозаписьтарга кытта кэпсэнэр. Үөдэй тулатынаааҕы хатыламмат айылҕатын туһунан Галина Степановна араас экспонаттары көрдөрөн кэпсээтэ. Манна аан дойдуга таһымнаах учуонайдар кэлэсылдьан “Это богатство всего мира” диэн эппиттээхтэрин киһи кырдьыктанар.
Үөдэй музейа Өлүөнэ умнаһын дьаамнарын историятын барыларын түмэ тардан үөрэтэр киин буолан турар. “Ямщицкие чтения” диэн үөрэнээччилэр конференцияларын Галина Степановна 2004 сылтан салайан ыытар. 2022 с. “История тракта глазами детей” диэн олус дириҥ ис хоһоонноох элбэҕи кэпсиир кинигэ таһаартарбыт.
Төннөн иһэн Чкаловка музейга сылдьан, дьонум олус биһирээн Раиса Степанова кэпсээнинэн Ксенофонтовтар уустук олохторун кытта билистилэр. Биир бэйэм хас музейга сырыттаҕым аайы эбии туох эрэ саҥаны билэбин, сөҕө-махтайа көрөрүм уҕараабат. Манна Ксенофонтовтар сиэннэрэ Зоя Ивановна бэлэхтээбит субу тигэн барыах курдук «Зингер» иистэнэр массыыната, венскэй кириэһилэтэ, киһи хараҕын тардар атын да экспонаттар саха дьоһун ыалын тыынын чугаһатар курдуктар.
Раиса Семеновна биир идэлээҕин Белых Галина Ивановнаны кытта Тиит Арыы нэһилиэгин историятыгар сыһыаннаах хас да кинигэни таһаардылар, билигин Кыайыы 80 сылыгар сэрии кэмин кэпсиир улахан кинигэни бэчээккэ биэрээри бэлэмнииллэр.
Төннүүбүтүгэр кыһыҥҥылыы күммүт сылыйан биэрдэ,чаҕылхай күн айаммытын арыаллаата. Малдьаҕар сирин кэрэтин көрөн, олохторун, айымньылаах үлэһиттэрин билсэн, санаабыт саймаҕыра, үөрэн кэллибит.
Тугунан да кэмнэммэт кыраайы үөрэтиигэ дьоһун суолталаах сүдү үлэни тус бэйэлэрин санныгар сүгэ сылдьар музей салайааччыларыгар Галина Степановнаҕа, Раиса Семеновнаҕа, Галина Ивановнаҕа дириҥ махталбытын тиэрдэбит! Кинилэр дойдуларын историятын үөрэтиигэ былааннара киэҥ, өссө да элбэх чинчийиини эрэйэр ыйытыктар элбэхтэр диэтилэр. Онно даҕатан, кыраайы үөрэтээччи биир идэлээхтэрбэр уҕараабат эрчими, айымньылаах үлэни, чэгиэн туругу, тус олохторугар дьолу баҕарабын.
Раиса Федорова, кыраайы үөрэтээччи.
Тохсунньу 3-5 күнэ 2025 с.