Ситэриилээх былаас отчуота
Иккис бөлөҕү СӨ физическэй култуураҕа уонна спортка миниистирэ Леонид Спиридонов салайда. Олунньу 5 күнүгэр Чкалов, Тиит Арыы, II Малдьаҕар нэһилиэктэригэр СӨ Бырабыыталыстыбатын 2024 сыллааҕы үлэтин отчуота, Тиит Арыы нэһилиэгин Чкаловыттан саҕаланна. Күн бүгүн Чкалов сэлиэнньэтигэр 260 улахан киһи, 40 оҕо олорор. Отчуот иннинэ оскуола дьиэтин туругун билистилэр. Саха дьонон-сэргэтэ бары сүгүрүйэр, сүдү ыал Ксенофонтовтар дьиэ кэргэттэрин түмэлин көрдүлэр.
Бырабыыталыстыба отчуотун ааспыт сыллааҕы боротокуолугар 5 сүрүн кыһалҕалаах боппуруостарын боротокуолга киллэртэрбиттэр. Онтон биир туолбут, атын боппуруостарга — “Хаҥаластааҕы газстрой” АУо хочуолунайдарын кыамталарын улаатыннарыыга, саҥа магистральнай турбаны тардыыны инвестиционнай бырагыраамаҕа киллэриигэ үлэ бара турар диэн үп-харчы тиийбэтин быһаардылар. Кытылы муус, халаан уута алдьаппатын наадатыттан бөҕөргөтөр үлэлэри ыытыыга, 2025 сылтан саҕалаан чинчийии үлэлэрэ ыытыллыахтара диэн иһитиннэрдилэр.
Хаҥаластарга эрэ буолбакка, бүтүн Саха сирин дьонугар-сэргэтигэр олус улахан суолталаах, сүдү ыаллар Ксеофонтовтар олохторун –дьаһахтарын көрдөрөр Бүлтэгир кырдалыгар историяны кэрэһэлиир комплекс, мемориальнай түмэл тутуутун кэмэ кэлбитин түмэли дьаһайааччы Раиса Степанова эттэ. Оттон олохтоох дьон-сэргэ инникитин саҥа оскуола тутуллара буоллар диэн баҕа санааларын тиэртилэр. СӨ тутууга миниистирин 1-кы солбуйааччы Александр Баланов сайаапката түһэриҥ диэн сүбэлээтэ. Чкаловтарга кыһалҕа элбэх, убаҕас бөҕү-саҕы утилизациялыыр полигонсуоҕуттан, таһыыта быһаарыллыбатыттан саҕалаан уокка оттор маска тиийэ. Салгыы, Чкалов нэһилиэгин олохтооҕо Егор Архипов, санаатын эттэ:
— Сүрүннээн олох-дьаһах тула ыйытыктар элбэхтэр. Бастакытынан, “Хаҥаластааҕы газстрой” АУо сыһыаннаан эттэххэ, сылаас ситимин нэһилиэкпит бары ыалларын хабан туран киллэттэрии. Иккиһинэн, тыа хаһаайыстыбатыгар билэргит курдук “Тиит-Арыы” ТХПК үлэтэ тохтообута уонна Улахан Ааҥҥа «Харыйалаах» арыыга Михаил Павлов хаһаайыстыбатыгар ынах сүөһү уонна сылгы эмиэ барбыта. Ол быһыытынан манна кыстыыр ынах сүөһү суох. Ол оннугар манна ыччат сүөһү кыстаан турар, ону аҕыйах киһи көрөр. Ыанньыксыттар үлэлээн бүппүттэрэ, тырахтарыыстар тыраахтардарын гараастыын тоҥорон тураллар. Быйылгы сылга үүт туттарыыта эмиэ уустугурда. Тоҕо диэтэххэ, үүт тутар собуот үлэлии илик. Үһүс ыйытыгынан арыыбыт кытыллара икки өттүттэн сиҥнэ турара буолар. Дэриэбинэҕэ лаппа чугаһаата. Олохтоохтор туруорсубуппут 20-чэ сыл буолла. Төрдүһүнэн, нэһилиэкпитигэр эдэр үлэһиттэргэ аналлаах олорор дьиэ суох, — диэтэ барыларын санааларын түмэн Егор Лукич.
Тиит Арыыга
Манна 420 улахан киһи олорор, Г.В.Ксенофонтов аатынан орто оскуолаҕа 49 оҕо үөрэнэр. Дьон-сэргэ тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар. Уопсайа холбоон 336 төбө хороҕор муостаах, ол иһигэр 116 төбө ыанар ынах, 608 төбө сылгы, ол иһигэр 411 биэ кыстаан турар. Ааспыт Бырабыыталыстыба отчуотун түмүгүнэн 5 ыйытык боротокуолга киирбит. Бастакынан, олохтоохтор 2011 сыллаахтан туруорсар кыбартаалынай хочуолунайы туоһуластылар. Бу сытыы ыйытыкка, СӨ олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын уонна энергетикэтин ГУТ бырайыактыыр салаатын начаалынньыгын солбуйааччы Сардана Слепцова хоруйдаата. “Хочуолунайы тутарга элбэх үп эрэйиллэрин, тутуллуохтаах сирин быһаарыы наадатын, чинчийии ыытыллыахтааҕын, бырайыактыыр докумуон оҥоһуллуохтааҕын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ уонна барыта табылыннаҕына 2027 сылга тутуллуон сөп”, – диэтэ.
3 уола анал байыаннай дьайыыга сылдьар аҕа Михаил Голоков дьиэтигэр сылаас ситимин киллэртэрэргэ туруоруста. Бу боппуруос аһаҕас хаалла. Уокка оттор мас тиэйтэриитин сыаната 22 тыһыынча, бу олус ыарахан. “Хаҥаластааҕы газстрой” АУо хочуолунайдарын кыамталарын улаатыннарыы уонна кэтэх ыаллары сылаас ситимигэр холбуурга, саҥа магистральнай турбаны тардыыны инвестиционнай бырагыраамаҕа киллэриитуһунан боротокуолга киирбит ыйытыкка салайааччы Алексей Терехин үбүлээһин суоҕунан, быйыл үлэ барбатын эттэ.
Нэһилиэккэ төрөөбүт тылынан саҥарыы мөлтөөбүтүн бэлиэтээтилэр. Оҕону сахалыы саҥардарга дьиэ кэргэнтэн ураты, туох үлэлэр ыытыллалларын ыйыталастылар. Манна толору хоруйу, СӨ үөрэҕин уонна билимин министиэристибэтин эбии үөрэхтээһиҥҥэ уонна иитиигэ, уопсай үөрэхтээһин эйгэтин судаарыстыбаннай политикатын департаменын салайааччытын солбуйааччыМария Корякина биэрдэ.
Тиит Арыы олохтоохторо заправкалыыр ыстаансыйаны арыйыы хайаан да наадатын (сылы эргиччи айан суола ааһар, туризм базата үлэлиир), суолу аспааллыырга, почтадьиэтэ, эдэр исписэлиистэргэ толору хааччыллыылаах дьиэлэр наадаларын туруорустулар.
II Малдьаҕар нэһилиэгэр
Отчуокка дьон-сэргэ тута ыйытыктарга киирэн, хоруйдары истэн саҕалаатылар. Олохтоохтор ааспыт сыллааҕы отчуокка киллэрбит 4 ыйытыктара сүрүннээн туолбут. Манна кэпсэтии бэрт сэргэхтик барда. Ол курдук М.Е. Васильева аатынан II Малдьаҕар агрохайысхалаах орто оскуолатыгар оҕо ахсаана элбиир. Кэлэр үөрэх дьылыгар 1-гы кылааска 25 оҕо үөрэнэ киирэр. Билигин 165 миэстэлээх оскуолаҕа 190 оҕо үөрэнэрин быһыытынан сыһыары аныгылыы хааччыллыылаах тутуу ыытылларыгар туруорустулар. Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар кэтэх ыаллар ынахтарын төбөтүгэр харчы ылар буоланнар, сүөһү төбөтүн ахсаана эбиллэр. Улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах кыһалҕалары кэпсэттилэр. Санааларын үллэһиннилэр. Ону сэргэ, хас нэһилиэк ахсын курдук туйахтаах кыыллары бултуурга быраабылалары быһаарарга, болдьохтору чопчулаһарга туруорустулар. Аҕа дойдуну көмүскээччилэр сылларынан сибээстээн туһааннаах ыйытыктары биэрдилэр. СӨ ситэриилээх былааһын отчуотун II Малдьаҕар нэһилиэгин олохтоохторо ылыналларын эттилэр.
Түмүктээн эттэххэ, сүрүннээн ситэриилээх былаас отчуотугар олохтоох дьон-сэргэ кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытынна, кыһалҕалаах ыйытыктарын күүскэ туруоруста, мунньах боротокуолугар киллэттэрдэ. Олохтоохтору биллэн турар аска, араас өҥөлөргө, ону таһынан ГСМ сыаната үрдүү туруута, тыа хаһаайыстыбата, суол-иис, киин ититиигэ олорор дьиэлэри холбонуу уонна да элбэх тыа сирин олохтоохторун күннэтэ көрсөр кыһалҕалара, о.д.а сытыы боппуруостара долгуталлар. Тыа сирин дьиэлэригэр куораттан итэҕэһэ суох тупсаҕай эйгэни тэрийии хайаан да наадалааҕын бэлиэтээтилэр. Дьон-сэргэ эһиил баччаҕа ситэриилээх былаас отчуотун түмүгэр боротокуолга киллэртэрбит туруорсуулара туолан, үтүө түмүктэрдээх буолуоҕар эрэнэ хааллылар.
Уйбаан УЙГУУРАП, ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.