Быйыл II-с Малдьаҕар Улахан Ааныттан төрүттээх норуотырыаһыта, ийэ олоҥхоһут Платон Саввич Семенов-Ырыа Былатыан 150 сылын туолар. Кини саха литературатыгар “Ленин туһунан ырыа” диэн айымньытынан киирбитэ, 1939 сыллаахтан ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ. СӨ Национальнай архыыбын фондатыгар П.С. Семенов “Ырыалар” диэн 1958 сылынан бэлиэтэммит 35 илиистээх рукопиһа баар. Саха биллиилээх фольклориһа Г.У. Эргис Ырыа Былатыан тылыттан суруйбут үһүйээннэрэ 1960 сыллаахха ССРС наукаларын издательствотыгар тахсыбыт “Исторические предания и рассказы якутов” диэн кинигэҕэ киирэн ааҕааччы киэҥ сэҥээриитин ылбыттара.
П.С. Семенов-Ырыа Былатыан үбүлүөйдээх сылын көрсө уонна Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаан Хаҥалас улууһун “Арчы дьиэтэ” норуот айымньытын киинин иһинэн экспедиция тэрийэн Өлөөҥҥө олорор кини соҕотох уолун Гаврил Платонович Семеновы кытта көрсөн, сэһэргэһэн кэллибит.
Ол курдук, бастакы күммүтүгэр, Өлөөн дьоно-сэргэтэ олус истиҥник көрүстүлэр, култуура салалтатын салайааччыта Надежда Прокопьевна Николаева А.С. Иванов аатынан “Илкит” этнокултуура киинигэр Өлөөн Далбар мааны хотуттарын, ыччаттарын түмэн Гаврил Семеновы уонна биһигини кытта көрсүһүүнү тэрийдэ. Кэлбит дьон биир дойдулаахтара Гаврил Платонович аҕата биллэр норуот ырыаһыта, олоҥхоһута буоларын истэн соһуйдулар да,үөрдүлэр даҕаны.
Иккис хонукпутугар Гаврил Платонович улахан уолун Платон дьиэтигэр тиийэн кини улахан дьиэ кэргэнин кытта көрүстүбүт. Кийиитэ Марина Викторовна медик идэлээх, уола электростанция дизелиһэ, үс оҕолоохтор, биэс сиэннээхтэр. Иккис уолун Василий кэргэнэ Дария Васильевна “Энньэкээн” уһуйаан сэбиэдиссэйэ, бэйэтэ Мэҥэ Хаҥаластан төрүттээх, түөрт оҕолоохтор, үс сиэннээхтэр. Олус мааны, минньигэс астаах сандалы остуол тула олорон ирэ-хоро кэпсэттибит, дьиэ саалатын эркинигэр толору элбэх мэтээл ыйанан турарын көрөн, дьиэ кэргэн спортка бэриниилээҕин сөхтүбүт.
Гаврил Семенов чөл олоҕу тутуһар, төһө да 80 сааһын аастар теннистиир, кроссвордунан үлүһүйэр, спорт киэҥ эйгэтигэр биллэр, элбэх ситиһиилэрдээх. Оҕолоро, сиэннэрэ улуустарыгар, өрөспүүбүлүкэҕэ, Россия таһымыгар ыытыллар улахан күрэстэргэ тиийэ кыттан эмиэ үгүс элбэх ситиһиилэрдээх дьиэ кэргэнинэн биллэр эбиттэр. Өссө биир үөрдэрэ баар, Платон Семенов хос сиэнэ Галина-Астра Яковлева фантаст-суруйааччы быһыытынан биллэн эрэр эдэр суруйааччы эбит. 2023 сыллаахха “Бабочки внутри” диэн түүлүнэн киирбит фантастическай айымньытын таһаартарбыт.
Экспедиция түмүгэр Гаврил Платонович дьиэ кэргэнин альбомуттан Ырыа Былатыан сэдэх хаартыскаларын түһэрэн ыллыбыт, аҕатын туһунан ахтыытын уһуллубут.
Үһүс хонукпутугар Култуура үлэһиттэрин күнүгэр аналлаах Өлөөн улууһун култууратын үлэһиттэрин сүбэ мунньаҕар кыттыыны ыллыбыт. Барҕа махталбытын тиэрдэбит улуус култууратын салайааччытыгар Надежда Николаеваҕа, Гаврил Платонович дьиэ кэргэнигэр, биир дойдулаахпытыгар, Өлөөн олохтооҕор Надежда Ивановаҕа.
Бу ый 12 күнүгэр П.С. Семенов-Ырыа Былатыан төрөөбүтэ150 сылыгар анаан Улахан Ааҥҥа кини айымньыларынан, норуот ырыаларыгар күрэс буолар, ол күрэс сыала-соруга —Ырыа Былатыан сүдү аатын улууспутугар билиһиннэрии, кини ырыаларын киэҥ эйгэҕэ таһаарыы, норуот ырыатын Хаҥалас улууһугар сөргүтүү, норуот ырыатын толорооччуларын элбэтии. Платон Саввич ырыаһыт-импровизатор быһыытынан ордук Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр биллибитэ, ол кини дьүһүйүүлэригэр арылхайдык көстөр. Онон өрөгөйдөөх Кыайыы 80 сылыгар анаан, кини аатын өрө тутан, сүдү бэйэтигэр сүгүрүйэн араас тэрээһиннэри ыытарбыт тоҕоостоох. Инникитин бөртөлөрыһыахтарын Ырыа Былатыан аатыгар анаан, чуолаан,норуот ырыатыгар, тойукка, олоҥхоҕо көрүү күрэстэритэрийэн ыыталлара буоллар диэн этиилээхпин.
Олоҥхо института олоҥхоһуттарга анаан улахан антология бэлэмнии сылдьар, онно ийэ олоҥхоһуттар сыдьааннарын киллэрээри түмүү үлэтэ ыытыллар. Экспедиция түмүгүнэн Гаврил Платонович Семенов — Ырыа Былатыан сыдьаанынаата киириэ диэн эрэллээхпин.
Инникитин биһиги экспедицияларбыт түмүктэринэн Хаҥалас улууһугар норуот тылынан уус-уран айымньытын илдьэ сылдьар, сылдьыбыт дьоммутун үйэтитэн кинигэ түмэн таһаартарар сырдык ыра санаалаахпыт.
Лидия Харитонова, “Арчы дьиэтэ” норуот айымньытын киинин салайааччыта.