Кыайыы 80 сылыгар
Биһиги төрөппүттэрбит син сытыы дьон буолан Хаҥалас сирин булбуттар. Ийэбит Марина Афанасьевна Горнай оройуонун Кэйбэлэтиттэн эбит этэ. Ол сир билигин быраҕыллан турар. Кини бастаан Авелов Иван диэн булчут киһиэхэ кэргэн тахсан Петр диэн уолламмыт. Уйбаана биирдэ бултуу тахсан баран сүтэн хаалбыт, булбатахтар… Сэрии кэмигэр ийэбит, 1918 сыллаах төрүөх киһи, Дьэкэмдэҕэ Кыайыы туһугар хара үлэни көрөн турбакка үлэлээн сылдьыбыт. Күүстээх-уохтаах, бэйэтин кыанар дьахтар ыһыахтарга мас тардыһар, курдаһан тустар эбитэ үһү. Кэлин көхсүн уҥуоҕун “сиэтэн”, ыарытыйар буолан быстах үлэлэргэ сылдьыбыта. Аҕабытын Андрей Иванович Иванову кытары 1947 сыллаахха холбоспуттар. Алта оҕону төрөтөн (Петр, Екатерина, Иван, Валерий, Анна, Андрей) улаатыннартаан олох суолугар атаарбыттара.
А6абыт 1902 сыллаахха Бүлүү улууһун Тааһаҕарыгар күн сирин көрбүт. Биэс саастааҕар тулаайах хаалбыт, бииргэ төрөөбүттэрэ да хастарын билбэт этэ. Улаатан баран биһиги дойдуга кэлбит, Дьэкэмдэҕэ «Комбайн” холхуоска үлэлээбит, кэлин — сопхуоска, үлэни кыайбат буолуор диэри.
Биир дойдулаахпыт учуутал Иванов Николай Семенович ахтыбыта баар. Онно кини аҕабыт туһунан маннык кэпсиир: «Сэрии кэнниттэн холхуоспут үлэтэ-хамнаһа саҥа атаҕар туран эрэр кэмэ этэ. Холхуостаахтар үлэ күнүгэр балай эмэ дохуоту аахсан эти, арыыны, оҕуруот аһын, бурдугу түҥэттэр буолбуттара. Сылгы, ынах төрүөҕэ элбээн дьон сүргэтэ көтөҕүллэн үлэлиирэ. Мин оччотооҕуга хороччу улаатан эрэр оҕо ийэм арыыһыттыыр буолан ферма үлэһиттэрин билэр этим. Ыанньыксыттар саамайубаастыыр киһилэрэ Өлөксөй бостуук этэ.Үгүс саҥата суох, саар-тэгил уҥуохтаах киһи сайыны быһа илдьэ сылдьар ыас хара, туйахтарын саҕатынан үрүҥнэрдээх Тыҥырах диэн атын миинэн ынахтарын ыамнарыгар өрүү кэмигэр аҕалтыыр буолара… Кэлин улаатан баран биирдэ оҕонньортон эдэр сааһын, олоҕун туһунан кэпсииригэр көрдөспүтүм. Кини дьиҥнээх аата Андрей Иванович диэн эбит. 1917 сыллаахха уон сэттэ саастааҕар обуостаахтары батыһан Умнас сирин булбут. Оччолорго Дьэкэмдэ Аччыгый Үрэҕэр биир сэниэ ыал баарыгар хамнаска сүөһү көрүүтүгэр үлэлииргэ санаммыт. Хаһаайына Владимиров Михаил Антонович диэн киһи күһүн буолла даҕаны көстүбэт — Бодойбо бириискэлэригэр этинэн-арыынан эргинэ баран хаалар үгэстээх киһи эбит. Эдэр уол сүүһүнэн ынахха соҕотоҕун от тиэйэн аһатар, сайынын хаар түһүөр диэри оттоон тахсар үһү. Ол курдук сылтан сыл ааһан испит. Уол ситэн-хотон санаата уларыйан Андан бириискэтигэр Сурдай Дайыыла диэн барбыт-кэлбит киһини кытары үлэ көрдөһө тахсар. Бириискэҕэ тутуу маһын кэрдиитигэр, тутууга үлэлээбит. Онтон Забайкальскай байыаннай уокурукка сулууспаҕа ыҥырыллан араас үлэҕэ сылдьыбыт – сылгы көрүүтүгэр, байыаннай базалары харабыллыырга. Сэрии кэнниттэн Дьэкэмдэҕэ төннөн кэлэн мас соҕотуопкатыгар сылдьыбытэтэ».
Аҕабыт 1943 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллыбыт этэ уонна Бурят-Монголияҕа сулууспалаабыт. Сылгылары хомуйан ханна эрэ илдьэр этибит, мэлдьи ат үрдүгэр сылдьарбыт диэн кэпсиирэ. Аччыктааһын сорун-муҥун көрбүппүт диэн ахтара. Армияттан хас сыллаахха кэлбитэ биллибэт, бука, 1947 сыллаахха буолуо, ол кэлэн ийэбитин кэргэн ыллаҕа. Мин билэрбинэн өрүү сүөһү көрөрө, убаһа аһатара. Хас да сайын Христофоров Гаврил Львовичтыын, Алексеев Николай Ивановичтыын-Бэриэдэллиин Отордуурга субан сүөһү сайылаталлара. Кэнники ыалдьан, кырдьан уурайбыта уонна 1978 сыллаахха күн сириттэнбарбыта. Онтон ийэбит Марина Афанасьевна бу орто дойдуттан 1988 сыллаахха күрэммитэ. Төрөппүттэрбит барахсаттар олус көнө майгылаах, кими да кытары этиспэт, көрсүө дьон этилэр. Биһиги иллээх, үлэни өрө тутар дьиэ кэргэҥҥэ улааппыппытын махтана ахтабыт. Дьоммут Улуу Кыайыыны сэмэй үлэлэринэн уһансыбыттарыгар сүгүрүйэбит.
Анна Иванова, үлэ бэтэрээнэ.
Хаартыскаларга — төрөппүттэрбит; ийэбитин, убайбытын Петры кытары; Марина Афанасьевна дьүөгэлэринээн уонна биир хаартыскаҕа ийэбит сиэнин көтөҕөн олорор, аттыгар аҕабыт, убайбыт кэннигэр мин турабын, уола Владимир, саҥаһым Людмила Андреевна. Тураллар – күтүөппүт Валерий Лотов, сиэннэр Павел, Петя, саҥаспыт эдьиийин уола Руслан.