#ВахтаПамяти Сталинград
Соторутааҕыта Волгоградскай уобалас Кузьмичевскай дьон түөлбэлээн олорор сириттэн “Вахта Памяти. Сталинград” диэн ааттаах Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кытта сылдьан кыргыһыы хонуутугар охтубут уонна сураҕа суох сүппүт буойуттары ирдиир этэрээт Саха сирин Орджоникидзевскай оройуонуттан өлбүт саллаат кырамтата көстүбүтүн, ону кыһыл армеец киниискэтэ уонна Саха АССР-тан дьокутаат докумуона бу Алексеев Илья Дмитриевич диэн киһи буоларын бигэргэтэллэрин туһунан билбиттэрэ. Волгоградтааҕы “Гвардеец” этэрээт “Фениск” (Самара к.) патриотическай түмсүүнү кытары чинчийээччилэр тута буойун историятын билэргэ Дьокуускайдааҕы байыаннай комиссариаты кытары сибээстэспиттэрин уонна буойун чугас дьонун көрдөөһүҥҥэ үлэни ыытан барбыттарын СӨ Национальнай архыыба иһитиннэрбитэ. Ити үлэ түмүгэр бу сэрии кэмигэр сураҕа суох сүппүттэр ахсааннарыгар киирэ сылдьар буойун 1-Малдьаҕар нэһилиэгэр олоро сылдьыбыта биллибитэ. Ол курдук, архыып үлэһиттэрэ ирдэһэн Сататааҕы Мелентьевскай таҥара дьиэтин метрическэй кинигэтигэр 1913 сыллаахха Дмитрий Павлов уонна Мария Филиппова дьиэ кэргэнигэр Илья диэн уол оҕо төрөөбүтэ бэлиэтэммитин булбуттара. 1-Малдьаҕар нэһилиэгэр олорор дьиэ кэргэттэр испииһэктэригэр бу ыал Алексеевтар диэн араспаанньанан сурулла сылдьаллара саллаат ити дьиэ кэргэнтэн буоларын бигэргэппитэ.
Салгыы ирдэһии түмүгэр Саха АССР холбоһуктаах байыаннай комиссариата Илья Алексеев 1942 сыл бэс ыйын 19 күнүгэр Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллан фроҥҥа барбытын, сэриигэ барыан иннинэ кини Орджоникидзевкай оройуон ситэриилээх кэмитиэтигэр 2-Дьөппөн нэһилиэгиттэн 1941 сыл кулун тутар 3 күнүгэр оҥоһуллубут дьокутааттар испииһэктэригэр сурулла сылдьарын ыйбыттара. 1-Малдьаҕар нэһилиэгин олохтоох дьаһалтата иһитиннэриини истэн баран тута буойун чугас дьонун, аймахтарын булар үлэҕэкыттыбыта, бу туһунан нэһилиэк баһылыга Айталина Васильева социальнай ситимҥэ биллэрбитэ. Кэлин туох билиннэ диэн мин баһылык солбуйааччытыгар Дмитрий Лаврентьевтан ыйыталаһа сырыттым.
— Биһиэхэ Волгоградтан эрийэн Алексеев Илья Дмитриевич диэн 1-Малдьаҕартан саллаат кырамтата булулунна диэн биллэрбиттэрэ. Ону кини ким буоларын депутатскай докумуонунан, жетонунан билбиттэр этэ, — диэн кэпсээтэ Дмитрий Семенович. – Улахан кыргыһыылар буолбут сирдэригэр саллааттар кырамталарын эҥин көрдүүр этэрээттэн Наиль Кудасов, урут Саха сиригэр Ис дьыала министиэристибэтигэр үлэлии сылдьыбыт киһи, өссө манна хаалбыт табаарыстарынан сирдэтиннэрэн,нэһилиэкпитин булларбыт. Биһиги иһитиннэриини истэн баран буойун туһунан билээри кырдьаҕастарбытын кытары кэпсэтэн кини аймахтарын ирдэспиппит. Алексеевтар киэҥ аймах Илья Дмитриевиһы билбэттэр эбит. Национальнай архыыптан ыйыталаспыппытыгар, хата дьаныһан туран ирдэһэн урукку өбүгэлэрин докумуоннарын булан биэртэрэ. Инньэ гынан Илья Алексеев 1913 сыллааҕы төрүөх 1-Малдьаҕар киһитэ 1942 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан барбыт. 2-Дьөппөнтөн дьокутаат буолан таҕыста. Дьиҥинэн, сүрдээх уустук дьылҕалаах киһи эбит. Аҕата кэргэнэ эрдэ өлөн кэлин өссө иккитэ тус олоҕун оҥосто сылдьыбыт, элбэх оҕолордоох эбит. Ол ыччаттар Илья диэн убайдаахтарын билбэккэ сылдьыбыттар эбит. Онон, төрдүлэрин ситэ чинчийэ иликтэринэн, бэйэлэрэ даҕаны олус соһуйбуттара. Илья Алексеев, кырдьык 2-Дьөппөҥҥө олоро сылдьыбыт, онтон Мордовская Екатерина Даниловнаны кэргэн ылан 1939 сыллаахха Владимир диэн уол оҕоломмут. Сэриигэ барарыгар ол оҕо үс саастаах хаалбыт. Салгыы билбиппитинэн, Владимир улаатан соҕуруу баран авиатор идэтин ылбыт, хомойуох иһин, кэргэннэммэккэ даҕаны олохтон барбыт…
Баһылыкпыт Айталина Ивановна Дьокуускайга Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы дьокутаат Афанасий Владимиров мунньах ыыппытыгар сылдьан кэлбитэ. Онно СӨ история, култуура нэһилиэстибэтин пааматынньыктарын көмүскэлигэр управление салайааччыта Николай Макаров, Россиятааҕы ДОСААФ Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Николай Гребенников, СӨ Национальнай архыыбын дириэктэрэ Петр Румянцев уонна кылаабынай архивист Наталья Баишева көрсүһэн хайдах дьаһанан сэриигэ өлбүт саллааппытын аҕалары, үйэтитэри сүбэлэспиттэрэ. Онон өссө да салгыы үлэ бара турар, архыыптартан эбии иһитиннэриилэри күүтэбит.
Биһиги дьаһалта аатыттан Сталинград иһин кыргыһыыга сылдьан сырдык тыына быстыбыт Илья Дмитриевич Алексеев көмүс уҥуоҕун аҕалан буойуҥҥа ирдэнэр бары ытыктабыл сиэрин-туомун толорон дойдутугар Кыайыы күнүн иннигэр ийэ буоругар кистиэхпит. Буойун көмүллүбүт сирин 1993с. 14.03.1993 с. 4291 №-дээх “Аҕадойду көмүскэлигэр өлбүттэри үйэтитии туһунан” диэн РФ Федеральнай сокуонугар олоҕуран учуокка туруоруохпут уонна пааспардыахпыт диэн мэктиэлиир суругу Волгоградскай уобалас Городищенскай оройуонун баһылыгар Сергей Иванович Будниковка ыыттыбыт. Буойуну дойдутугар аҕалан тиһэх суолугар атаарыы, үйэтитиигэ туох үлэ барарын туһунан хаһыаппыт ааҕааччыларыгар иһитиннэрэ туруохпут. Ким да умнуллубут, туох да умнуллубат.
Людмила Аммосова.
Хаартыска — хаһыылартан көрдүүр-чинчийэр этэрээттэн.