Сэрии кэмин оҕолоро
Мин аҕам Никифоров Алексей Николаевич оройуоннааҕы балыыһа маҥнайгы сэбиэдиссэйэ этэ. Өлбүтүн кэннэ ийэм Павлова Александра Ивановна үс оҕолорунаан (4, 6, 8 саастаахтар этэ) уонна биир иитэр кыыһынаан, 1940 сыллаахха Булгунньахтаахха көһөн кэлэн учаастактааҕы балыыһаҕа акушерканан үлэлии киирбитэ. Сайын 1942 сыллаахха аҕам убайын Илья Николаевич уола Елисей кэлэн «Аармыйаҕа барар буоллум» диэбитэ. Чэйдээн баран бары убайбытын Елисейы атаара хоту маҕаһыын анныгар биэрэккэ тиийбиппит. Дьон бөҕөтө мустубут этэ, бары сэриигэ барааччылары атаара кэлбиттэр, ытаһыы-соҥоһуу элбэҕэ.
Сэриигэ барааччылары барыларын улахан оҥочоҕо олордон хоту диэки өрүһүнэн илдьэ барбыттара. Кэнники Елисей туһунан саҥаһым Никифорова Анисия Ивановна: «Биэс буолан 1942 сыллаахха ахсынньы 15 күнүгэр разведкаҕа баран төннүбэтилэр» диэн сурук туппут этэ.
Сэрии кэмигэр дэриэбинэҕэ аҥардас оҕо, дьахтар, аҕыйах оҕонньоттор уонна ыарыһах дьон хаалбыттара. Онон холхуоска үлэһит илии тиийбэтинэн сибээстээн оҕолору сайын аайы үлэлэтэллэрэ: от оттооһунугар, оҕуруоту көрүүгэ, сүөһүнү бостууктааһыҥҥа, мас бэлэмнээһинигэр уо.д.а. үлэлэргэ.
Биир түгэни саныыбын: Дьуккаах 16 саастаах кыыһы Павлова Анна Алексееваны. Уопсай хотон харабылынан туруорбут этилэр. Кини миигин, алталаах оҕону, доҕор гынаары хотоҥҥо илдьэн, хаста даҕаны күкүүргэ хонон турардаахпын. Хабыс хараҥаҕа, лаампа кэлииһик дуу, тымтыгы уматан хотонун кэрийэр этэ. Хараҥаҕа ынахтар тыыналлара эчи улааппытын….Кэнники аккаастанан олох барбатаҕым. Ийэм аах үлэлииллэрин таһынан киэһэтин сэриигэ саллааттар кэтиэхтэрэ диэн истээх үтүлүктэри, кээнчэлэри тигэллэрэ. Ону таһынан мохуорка табаҕы туттарар этилэр. Сылын ахсын фроҥҥа көмө диэн сүүрбэ сыллаах сайыамҥа биир, икки ыйдаах хамнастарын суруттарар этилэр. Ол сайыамнарын төлөбүрэ 60-с сыллар бүтэһиктэригэр буолбута.
Ийэм Александра Ивановна 2-Маалтааныттан төрүттээх, сытыы-хотуу, мындыр өйдөөх, үтүө-мааны үлэһит, общественница этэ. Хас да төгүл нэһилиэк, оройуон Сэбиэтин дьокутаатынан талыллыбыта, саахыматчыт, дуобаччыт – оройуон, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэһиилэр призердара этэ. Дьоҥҥо аламаҕай, итии-истиҥ сыһыаннаах, олохторугар ылыннарыылаах сүбэни-аманы биэрээччи, аһыныгас сүрэхтээх, асчыт, иистэнньэҥ мааныта. Сулууспалаахтарга уонна оҕолорго ыйын ахсын нуорма бурдук биэрэллэрэ. Сэрии кэмигэр сут дьыллар турбуттара. Ийэм ол нуорма бурдугуттан быһаҕастанан Бэчиэкэҥҥэ олорор саҥаһым аахха ыытара. Ол сут дьылларга кырдьаҕастар кэпсииллэринэн, Өлүөнэҕэ бурдук үчүгэйдик үүммүтүн истэн, туох баар үчүгэй таҥастарын-саптарын, көмүс симэхтэрин биэрэн бурдукка атастаһыыга көлөлөөх дьону ыытан тыыннаах хаалбыппыт диэн кэпсииллэрэ.
Дьон барыта да кыһалҕалаахтык олорбута, ас-таҥас тиийбэккэ, тымныыга-итиигэ буһан-хатан күннэри-түүннэри биир да өрөбүл күнэ суох үлэлээн олорбуттара. Балыыһа үлэһиттэригэр от оттуурга нуорма биэрэллэрэ. Ийэбит ыарытыйар буолан кини оннугар мин убайбынаан оттоһо ойооско оҥочолоох киирсэрбит. Убайым Гена улахан киһи үлэтин барытын толороро, оттон мин кыраабылынан лэкээлэһэрим. Бурдук хомуурун бириэмэтигэр биһигини куолас хомуттара ыыталлара. Гена биһикки балтыбытын, алта саастаах Нинаны, илдьэ баран анаабыт бааһыналарыттан биир да куолас хаалбат гына хомуйан илдьэн туттарарбыт. Ону ыйаан баран төһө киилэни хомуйбуппутунан көрөн кыра баҕайы куһуок хара килиэби биэрэр этилэр. Харахпар бу турар – убайым Гена ол биэрбит 200 грамм килиэбин ып-ыраас ноһобуой былаатыгар суулаан аҕалан, хайдахтаах курдук киэн туттан туран ийэтигэр туттарбытын.
Эдьиийим Никифорова (Уварова) 16 сааһыттан холкуоска үлэлээбитэ. Сайын от хомууругар күҥҥэ биирдии гектар сири оту хотуурунан охсон хайҕалы ылан, «Сэбиэттэр знамялара» диэн хаһыакка бэлиэтэммит этэ. Кэнники Аҕа дойду уоттаах сэриитигэр сылдьыбыт Уваров Михаил Ивановичка кэргэн тахсан аҕыс оҕоломмута. Үчүгэйдик үлэлээн-хамсаан бастыҥ ыанньыксыт, ньирэй көрөөччү, коммунистическай үлэ удаарынньыга буолан улахан ытыктабылга сылдьыбыта. Билигин кини оҕолоро бары үлэһиттэр, үтүө-мааны ыаллар.
Галина Алексеевна Никифорова, үлэ, тыыл ветерана, доруобуйа харыстабылын туйгуна.
(«Сэрии кэмин оҕолоро», 2021 с.)