Хайыһарга оройуонугар 27 төгүл чөмпүйүөннээбит, Саха АССР үс төгүллээх кыайыылааҕа Исай Владимиров Нөмүгүгэ олорор

Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүгэр хайыһарга ССРС спордун маастарыгар хандьытаат, Саха өрөспүүбүлүкэтин спордун маастара, Саха АССР үс төгүллээх чөмпүйүөнэ, Саха өрөспүүбүлүкэтин физическэй культураҕа уонна спортка туйгуна, “Саха өрөспүүбүлүкэтигэр физическэй культура уонна спорт сайдыытыгар үтүөлэрин иһин” Бочуот бэлиэтин хаһаайына, “Саха-Азия оҕолоро” Норуоттар икки ардыларынааҕы Оҕо пуондатын стипендиата, “Оҕолорбут кэскиллэрин иһин Үтүө дьыала” мэтээл кавалера, быйыл Саха өрөспүүбүлүкэтин “Гражданскай килбиэн иһин” үрдүкү бэлиэнэн наҕараадаламмыт, 5-Малдьаҕар бочуоттаах олохтооҕо Исай Владимиров олорор.

Кини төрөппүттэрэ тыа сирин дьоно, холкуос үлэһиттэрэ. Аҕата Афанасий Петрович Владимиров 1901 сыллаах төрүөх, төрүт Дьэкэмдэ олохтооҕо. Окко өрүү биригэдьиирдээбит, 60 сааһыгар диэри бултааналтаан биэс оҕотун улаатыннарбыт киһи. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Сталинградскай фроҥҥа сылдьыбыт, улаханнык бааһыран 1943 сыллаахха дойдутугар эргиллэн кэлбит. Исай күн-күбэй ийэтэ Анисия Иннокентьевна Владимирова (Климентова).

Исай IV-VIII кылааска үөрэнэ сылдьыаҕыттан, оҕо сааһыттан спорду сэҥээрэр, сөбүлүүр. Кини өссө ахсыс кылааска үөрэнэ сылдьан хайыһарынан үлүһүйэн туран дьарыктанан барбыта. Олус үлэһит, спортка дьаныардаах, кылгас кэм иһигэр үчүгэй көрдөрүүлэри ситиспитэ. Бастакы физкультураҕа учуутала Нөмүгүттэн төрүттээх Дьокуускайдааҕы педагогическай училищены бүтэрбит Василий Егорович Терентьев диэн этэ. Исай хайыһарга уһуйбут учууталын туһунан олус үчүгэйдик ахтар-саныыр.Кинини үлэһит буоларга,  туруоруммут сыалы-соругу ситиһэргэ, толорорго үөрэппитин иһин олус ытыктыы саныыр. Физкультура учуутала буоларыгар Василий Егорович киһи быһыытынан хаачыстыбалара Исайга көмө буолбуттара.

Умнуллубат онус кылаас

Сиинэ орто оскуолатыгар үөрэммитэ. Кылааһынан оскуола историятыгар дьоһун суолу-ииһи хаалларан, саҥа аартыгы арыйбыттара. Тоҕо диэтэххэ, бу дьон ситии-хотуу аттестатын ылан баран производствоҕа үлэлии тахсарга быһаарыммыттара. Урукку учуутала Василий Егорович ити кэмҥэ сопхуос босхоломмут комсомол сэкирэтээринэн анаммыта. Саҥа дьыл кэнниттэн физкультура учуутала суох буолан, оскуола дириэктэрэ Василий Самсонов, кинини, 17 саастаах уолу, оройуоннааҕы үөрэх салаатын кытта кэпсэтэн, бирикээс таһааттаран физкультура учууталынан анатар. 1969 сыллаахха Исай Владимиров бэбиэскэ тутар. Чуумпу акыйааннааҕы, Сэбиэскэй Байыаннай муоратааҕы флокка үс сыл туйгуннук сулууспа бары кэрдииһин ааспыта. Армияттан кэлэн, дойдутугар физкультура учууталынан үлэлээбитэ. Эһиилигэр Дьокуускайга педагогическай училищега туттарсан киирэр. Үөрэнэ киирээт да, идэтин хайыһары талбыта уонна дьарыктаммыта. Күһүҥҥүттэн хомуурдар саҕаламмыттара. Хатыҥ Үрэххэ баран хайыһардыыллара, сүүрэллэрэ. Иккис куурустан көрдөрүүлэрэ лаппа тупсубута. Орто үөрэх өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэригэр 10 уонна 15 км дистанцияларга кини иккиэннэригэр бастаталыыр. Алдан куоракка Саха сиригэр бастыыр иһин күрэхтэһиигэ үс иһигэр киирэн, хайыһарга өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдиир хамаандатыгар ылыллар. Сибиир уонна Дальнай Восток күрэхтэһиитигэр Сахалиҥҥа сылдьыбыта. Өрөспүүбүлүкэ элбэх төгүллээх чөмпүйүөҥкэтэ Римма Костромина баара. Ити күрэхтэһиигэ күүстээх хамаандалар Читаттан, Хабаровскайтан, Приморьеттан, Бурятиеттан, Саха сириттэн бааллара. Иккис сылыгар кэлээт даҕаны аны орто үөрэх кыһаларын Сибиир уонна Уһук Илин күрэхтэһиилэригэр Римма Костроминаны кытары Читаҕа кыттыбыттара. Римма бэйэтин дистанциятыгар миэстэлэспитэ. Исай төрдүс буолбута. Үһүс кууруска киниэмиэ күүстээх  эрчиллиинэн үгүс күрэхтэһиилэргэ кыттыбыта.

Номоххо киирбит олимпийскай чөмпүйүөннэр Зинаида Амосова, Александр Тихонов, Вячеслав Веденин Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыттарын, кинилэри көрбүт түгэнин күндүтүк саныыр. Саамай үчүгэй хайыһарынан “Ярвинин” диэн финскэй хайыһары этэр. Олимпийскай чөмпүйүөн Федор Симашов хайыһарын Орджоникидзевскай оройуон урукку спортка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ  Исайга анаан атыылаһан ылбыт. Ол хайыһарынан Исай өрөспүүбүлүкэҕэ 50 км бастаабыта. Ити сыл сааһыгар ГТО  многоборьетын күрэҕэ буолбута. Онно 10 км хайыһар, 50 м ыраах турар сыалы ытыы уонна перекладинаҕа тардыныы киирбит этэ. 10 км хайыһарга Исай Владимиров иккис буолбута, 50 очкоттан 46 очкону ылбыта, перекладинаҕа 32тэ тардыммыта. Уопсай түмүккэ, бэйэтин саастыылаахтарыгар өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ буолта. Орто үөрэх тэрилтэлэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэригэр икки дистанцияҕа  иккиэннэригэр бастаабыта, абсолютнай чөмпүйүөн буолбута. Онон кини өрөспүүбүлүкэ үс төгүллээх чөмпүйүөнэ. 1977-1982 сс. Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ. Бу сылларга муҥутуур үчүгэйдик хайыһардыы сылдьыбыта, сыл аайы Сибиир уонна Уһук Илин күрэхтэһиилэригэр кыттыбыта. Оройуонугар 27 төгүл чөмпүйүөннээбитэ, кэлин 16 сыл балыс Вячеслав Яковлев кинини эрэ кыайар буолбута.

Үөрэҕин кэнниттэн Покровскайга 2-с N-дээх орто оскуолаҕа физкультура учууталынан биир сыл үлэлээбитэ. Онтон Нөмүгүгэ үлэлии сылдьан 1980 сыллаахха “Интеллигеннэр-производствоҕа” диэн ыҥырыы таһаарынан дуогабардаһан пиэрмэҕэ үлэлии тахсыбыта. Үс сыл кыһыннары-сайыннары биир күн өрөбүлэ суох үлэлээбитэ. Оскуолаттан тэйэн салгыы өссө балтараа сыл сүөһү көрүүтүгэр сылдьыбыта, онтон тутууга көспүтэ. Ойуур хаһаайыстыбатыгар үс сыл үлэлээбитэ. Ити курдук оскуолаттан барбыта 20 сыл ааспытын кэннэ 2000 сыллаахха Бастакы президент М. Е. Николаев оскуоларга физкультура чааһын элбэппитигэр бэйэтэ тутуспут оскуолатыгар физкультура учууталынан үлэтин саҕалаабыта. Походтары  тэрийтэлээн, хайыһар сиэксийэтин сөргөтүү үлэтин саҕалаабыта. Хайыһарга Нөмүгү оҕолоро түөрт сыл улууска бастаабыттара, бэһис сылларыгар иккис миэстэ буолбуттара. Өрөспүүбүлүкэҕэикки үөрэнээччитэ күрэхтэһэ сылдьыбыттара.

Исай Афанасьевич бэйэтин бирииһигэр XX-с төгүлүн төрөөбүт Кытыл-Дьуратыгар күрэхтэһиини IV-XI кылаас оҕолоругар тэрийэн ыытан кэллэ. Ити түмүгэр сүүмэрдэммит хамаандатын састаабыгар күүстээх хайыһардьыт оҕолор киирэллэрэ,  өрөспүүбүлүкэҕэ бастыыр иһин күрэхтэһиилэргэ миэстэлэһэр буолбуттара,араас таһымнаах турнирдар кыайыылаахтара  элбээбиттэрэ. Эстафетаҕа өрүү үс иһигэр киирсэр күүстээх хайыһардьыт оҕолор үөскээбиттэрэ. Инникитин бу күрэхтэһии өрөспүүбүлүкэ таһымнаах оҕолорго былааннаммыта.

Үрдүк үөрэх дипломнаах Исай Афанасьевич дьиэ кэргэнигэр тапталлаах аҕа,  үс сиэн эһээтэ. Тапталлаах олоҕун аргыһа Тамара Дмитриевнаны уонна уолун сүтэрэн да баран олоххо тардыһыыта күүстээх буолан эр санаатын ылыммыта. Туохтан эрэ санаарҕаатаҕына эбэтэр үөрдэҕинэ-көттөҕүнэ баянын ылан ыллыыр. Билигин Исай соҕотох да олорон кэтэх хаһаайыстыбалаах, сүөһү тутар, күн бокуойа суох сылдьар. Нэһилиэк общественнай олоҕор актыыбынайдык кыттар. Киэһэтин Покровскай куоракка “Саргы түһүлгэтэ” Норуот айымньытын уонна култуура киинигэр үөлээннээхтэрин кытары үҥкүү ансаамбыл дьарыгар сылдьан, күн бүгүнүгэр диэри үҥкүүлүүр. Билигин Покровскайга өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр “Гармония” үҥкүү ансаамбыл тутаах киһитэ. Исай Афанасьевич өрөспүүбүлүкэтээҕи үҥкүү үс көрүү күрэҕэр кыттан, Мэҥэ-Хаҥаласка “Кыталык” пааратынаан үһүс миэстэ, иккис күрэхтэһиигэ Намҥа иккис уонна Покровскай куоракка “Ритмы весны” диэн көрүү-күрэххэ бастакы миэстэ буолан үҥкүү эйгэтигэр эмиэ ситиһиилээх.

Исай Афанасьевич Владимиров физкультура уонна спорт эйгэтигэр ыччаттары сыһыаран, спортка абылаан элбэх оҕоҕо таптал уотун сүрэхтэригэр умаппыта, көрүү-истии кэҥииригэр, киһини чөл олоххо, чэгиэн турукка, үчүгэйгэ, үрдүккэ эрэ көҕүлүүр умсугутуулаах дьарыкка уһуйбута. Кини оҕо иитиитигэр сүҥкэн кылааты киллэрсибит спорт бэтэрээнэ буолар.

Василий Можуков, спорт бэтэрээнэ, СӨ спордун маастара.