Үгэскэ киирбит Хортуоска күнэ бэлиэ тэрээһиннэрдээх буолла — бээтинсэҕэ нэһилиэк сайдыытыгар туһуламмыт түс-бас дьон бэтэрээннэр, саха дьоһун ыччата, актыып кыттыылаах төгүрүк остуол ыытылынна. Бу күн олохтоох дьаам дьонун төрүччүлэригэр быыстапка тэрилиннэ, Украинаҕа кэскил туһугар сулууспалыы сылдьар буойаттарга стендэ арылынна.
Онтон сарсыныгар субуотаҕа чулуу дьиэ кэргэттэр сэлиэнньэ пааркатыгар сарсыардаттан мас олортулар. Дьокуускайтан элбэх ыалдьыт арыаллаах дьаам ыстаансыйатын биэрэстэ остуолбатын туруоруу сиэрэ-туома буолла уонна нэһилиэк көхтөөх патриот дьонун наҕараадалааһын, махтал мааны тылларын этии, салгыы сүүйтэриитэ суох лотерея оонньонно, анал байыаннай дьайыыга кыттыылаахтарыгар көмөҕө үп киллэрэр ас-үөл дьаарбаҥката, спонсордартан көмө табаардарыгар ауксион, тимири уһаарыы дьон болҕомтотун тарта. Саамайулахан хобордооххо үгэскэ киирбит Булгунньахтаах хортуоскатын буһаран амсайыы буолла, Дьокуускайтан «Муус Хайа» эрэстэрээнтэн хортуоппуйдаах сонунас дэлэччи буста. Оҕолорго анаан араас оонньуулар, көрдөөх күрэхтэһиилэр тэрилиннилэр, ыччаттарга биэчэр уонна, биллэн турар, кэнсиэр мааныта ырыаны-тойугу хойуккааҥҥа диэри тардан кэбистэ. Төһө да сытыы тыаллаах соччото суох күн буоллар, нэһилиэнньэ бу бырааһынньыкка көхтөөхтүк кытынна.
Төрүччү быыстапката кэрэхсэннэ
Олус да дьоһун дьоннор бааллар эбит — сылы сылынан ирдэһэн, архыып матырыйаалларын, аймахтар докумуоннарын хасыһан үйэлээх өйдөбүнньүгү, төрүччүнү оҥорор! Булгунньахтаахтан тардыылаахтар Иркутскай-Дьокуускай дьаам суолун тардыспыт төрдүлэрин булбуттара кэрэхсэнэр. Шиловтар, Орестовтар-Григорьевтар, Слепцовтар, Петровтар, олус да киэҥ дьоһун аймах-уруу дьон буолбуттар, кинигэ арааһа тахсыбыт, схема дьиктитэ оҥоһуллубут, былыргы сэдэх хаартыска түмүллүбүт. Ону сэргэ тутта сылдьыбыт тэттик мал-сал — хомуоскатыттан сыла баарыгар тиийэ. Бу барыта айыы сырдык тыынынан махтана илгийэр.
— Бүгүн биһиэхэ Жатайтан, ДЬокуускайтан биир дойдулаахтарбыт үөрүүбүтүн үллэстэ кэллилэр — Ленатааҕы флот бэтэрээнэ Валерий Петрович Мамонтов кэргэнинээн Полина Ивановналыын. Төрөөбүт дойдуларын умнубаттар! — диэтэ ыалдьыттарын арыаллыы сылдьар биэрэстэ остуолбата арыллыытыгар киһи сөҕүөн курдук, саастаах киһи диэтэххэ, чэпчэки-чэпчэкитик үҥкүүлээн тэйбит Булгунньахтаах олохтооҕо Наталья Егошина.
Паарка иһигэр мас олордулунна
Хас биирдиилэригэр көмүс буукубанан дьоһун ыаллар ааттарын ыйар суруктаах табличкалардаах. Манна бааллар «Көмүс ыал» Алексей Новиков уонна Елизавета Ефремова, Анал байыаннай дьайыыга кытта сылдьар Гаврил Соколов, Алексей уонна дьоруой ийэ Матрена Алексеевтар о.д.а. олордубут мастара — хатыҥ, бэс, тиит мастара, талахтар… Сотору кэминэн пааркаҕа маннык ыаллар баар этилэр, үлэлээн-хамсаан олорбуттара, ыччаттара олохторун салгыыллар диэн кэпсии, сириэдийэ үүнэн суугунуу туруохтара, чыычаахтар ырыанан уруйдуохтара.
«Бу остуолбаны бүтүн дууһабын биэрэн туран оҥордум, көлүөнэлэрбитигэр үйэлээх өйдөбүнньүк буоллун!»
Олус диэн долгуйан туран итинник алгыы хаалла Булгунньахтаахха дьаам суолун биэрэстэ остуолбатын үөрүүлээх быһыыга-майгыга туруоран баран өрөспүүбүлүкэҕэ тутуу бэтэрээнэ, төрүттэрин историятыгар биэс кинигэни таһаартарбыт Хаҥалас бочуоттаах гражданина Анатолий Соколов. Бу 86-с хаарын көрсөөрү сылдьар кырдьаҕас аныгылыы матырыйаалы кыбытан эрдэттэн бэлэмнэнэн балтараа ыйтан ордук сыралаһан оҥорон аҕалтарбыт модьу-таҕа остуолбата Дьокуускайтан Иркутскайга диэри почта суолугар 126-с буолар. Таарыччы эттэххэ, Анатолий Дмитриевич маннык суоннаах (26х26см) буруус тахсар чиргэл тиит маһы булар да уустуктардаах этин миэхэ сырдатан ааста — үрдүгэ 2,25 миэтэрэ, өссө буорун анныгар 1,3 м тимирэр уһуннаах. Саастаах киһи диэтэххэ, ким да көмөтө суох суоран, нарылаан, маҥан-хара өҥүнэн хастыыта да кырааскалаан, ыйынньык суругар-бичигэр икки хос металлынан быстаран үйэлээх гына оҥорбута, эбиитин таҥара иконатын быһан кыбыппыта киһи сөҕүөх үлэ. «Почта дьаамын остуолбата манна 125 сыл хойутаан, 1898 сыллаахха, билигин ити Мамонтовтар дьиэлэрин аттыгар турбута этэ. Бу иннинэ Бэстээхтэн Тойон Арыы дьаамыгар диэри 33 килэмиэтэрэ сири атынан тохтообокко айаннаан почтаны таһар этилэр. Олус илистиилээх айан буолара. Мантан Иркутскайга дылы 2646, Дьокуускайга дылы 121 биэрэстэ — барыта бу остуолбаҕа ыйылла сылдьар. Махтанабын нэһилиэк баһылыгар, эдэркээн Айталина Васильеваҕа, миэхэ бу уустук үлэни итэҕэйбитигэр! Нэһилиэкпит сайда, чэчирии турдун!» — диэтэ Еланканы Еланка дэппит, үйэ чиэппэрин анараа өттүгэр кыһыл кирпииччэттэн чочуобуна тутан дьэндэппит тутуу бэтэрээнэ. Арахсарбытыгар «Булгунньахтаахтарым барахсаттар убаһа бэлэхтээтилэр, махталбын тириэрт!»- дии хаалла…
Таарыччы эттэххэ, биэрэстэ остуолбата туруутун сиэригэр-туомугар Дьокуускайтан «Потомки государевых ямщиков» общественнай тэрилтэттэн салайааччы Ирина Стрекаловская бу эҥэр дьаамсыктар сыдьааннара кыттыылаах «Ямские бубенцы» фольклорнай ансаамбылын таһааран тыл үтүөтүн этэн, ырыа маанытын ыллаан, хоробуотунан ситэрэн олохтоохтору үөрдэн ааста. Ону сэргэ тэрээһиҥҥэ Тойон Арыыттан хормуоскаһыт, култуура туйгуна Валерий Варфаломеев, олохтоох ырыа ансаамбыллара, уус-уран самодеятельность көхтөөх артыыстара, Өлүөхүмэттэн дьаамсыктар сыдьааннара Василий Кулагин кытыннылар.
Бу күн «Өлүөнэ Туруук хайалара» паарка салалтатын кытары
Сөбүлэһиигэ илии баттанна
Көрөргүт курдук, аҥардас бырааһынньык эрэ буолбата. Олохтоохтор (манна төрөөбүттэр, оскуоланы бүтэрбиттэр о.д.а. олохтоох дьон) аны Өлүөнэбит очуостарыгар, Дириҥ Үрэххэ, Кыһыл Элэһиҥҥэ, Уус-Буотамаҕа — айылҕа пааркатын сиригэр-уотугар босхо сылдьар буоллулар. Сөбүлэһии докумуонугар паарка дириэктэрин солб. Дмитрий Громов уонна 1-Малдьаҕар нэһилиэгин баһылыга Айталина Васильева илии баттастылар. Олохтоохтор паарка үлэтигэр, субуотунньуктарга, экологическай хайысхалаах тэрээһиннэргэ эҥин күүс-көмө буоларга сөбүлэстилэр. Биллэн турар, бэйэлээх бэйэбит төрөөбүт сирбитигэр-уоппутугар көҥүл сылдьар буолабыт диэн үөрдүлэр-көттүлэр.
Ауксиоҥҥа — ньирэй, Тойон Арыы арыыта, кыһыл саһыл тириитэ…
Мантан киирбит үп анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар барарынан спонсордартан киирбит табаардарга кытаанах киирсии буолла. Айталина Васильева, ыытааччы быһыытынан мустубут дьону тэптэрэн биэрэн истэ, спонсордааччылары, атыылаһан ылааччылары кытары билиһиннэрэн сырдатан истэ.
Ол курдук, Тойон Арыыттан Александр Корякин икки дьааһык ынах арыытын утары уунна. Быйылгы төрөөбүт ньирэйи кыстатан таһааран баран биэрэргэ диэн лотка туруорбут амарах санаалаах санаалаах хаһаайка сүөһүтэ 30 тыһыынчаҕа барда! Түҥ былыргы дьоммут очуос тааска тайахтардаах суруктарынан уруһуйу 3,6 тыһыынчаҕа үөрэ-көтө байыастарга көмөҕө диэн ыллылар. Маастар тикпит туос ыаҕайатыттан, кыл дэйбиириттэн сип-сибиэһэй дойдуларын аҕыс киилэ соботугар тиийэ аукциоҥҥа турда, хамаҕатык атыыланна. Булгунньахтаахтар уолаттарбыт алдьархайдаах иэдээнтэн чөл эргиллэллэрин туһугар көмөлөрө элбэх буолла.
Онтон күүтүүлээх «Картошка Fest» хортуоппуйу ыраастаан буһарыы улахан хобордоох тула түмтэ. Биэс хамаанда кытынна. Сорудах кытаанах буолла — 70 киилэнихахтаан сууйан, кырбаан… Минньигэс астаах повардар аһаҕас халлаан анныгар туустаан-тумалаан буһардылар, кэлбит дьону үөрэ-көтө күндүлээтилэр. Кыайыылааҕынан «Кэрэчээн» оҕо уһуйаанын хамаандата буолла, Өлүөнэ Очуостарыгар путевканан бэлиэтэннэ.
«Муус Хайа» эрэстэрээн 20 туонна Булгунньахтаах хортуоппуйун ылыаҕа
Нэһилиэк хортуоппуйунан аатырар. Хаачыстыбата эриэккэс. Ол иһин бу Дьокуускай эрэстэрээнэ атыылаһан ыларга дуогабардаһан турар. Олохтоохтор эрэйдэрэ тиллэриттэн астыналлар. Оннооҕор быйылгы курдук кураан сылга илии соттон хаалбыт суох.
«Муус Хайаттан» шеф-повар Игорь Глухаревы көрсөн кэпсэттим. Көмөлөһөөччү уолаттарын Максим Глухаревы, Гаврил Стручкову кытары астыы сылдьаллара, хортуоппуйтан убаһа эттээх сонун бүлүүдэни. «Саха аһын астаан көрдөрөөрү кэллибит, төрүт аспытын тарҕатабыт, амсайаарыҥ…» диэн ыҥырда кутаа уотун эбэн биэрэ сылдьан. Игорь хортуоппуй буһарааччылар үлэлэрин дьүүлүүр сүбэлэригэр эмиэ үлэлэстэ…
«Киэһээ кэлээриҥ, буолгуо тахсарыгар…» — дии хааллылар тимир уустара
Хомойуох иһин, кыаллыбатым, тымныы дьиэбэр үүрдэ… Ол эрээри уолаттары кытары кэпсэтэ тустүм. Оһохторун оттон, күөртэрин туруоран, таас уматан, ону өтүйэнэн үлтүрүтэ сылдьар эр бэртэрэ «Дьэ, мантан бэрт тимир тахсыаҕа… Бэйэбит дойдубут тааһыттан» дии хааллылар кинилэр, кэлэн көрөр дьоҥҥо быыһыгар быһааран биэрэ сылдьан. Истибитим, сатабыллаах уустар туппут туой оһохторо күүтүллүбүт болгуоларын халыппытын… Эһиилгэ диэри, «Булгунньахтаах хортуоската!» Эрэнэбит, бастакы Малдьаҕар үлэҕэ-сынньалаҥҥа көтөөх дьонугар!
Людмила АММОСОВА.