Тиит Арыыга дьахталлар Сэбиэттэрин үлэтэ сөргүтүллэн, алтынньы ыйга саҥа бэрэссэдээтэл, актыып талыллыбытын, «Иитиллибит ытык иэстээх» диэн дьахталлар кэмпириэнсийэлэрэ тэриллэн араас хайысхалаах үлэ былаанын ылыммыттарын туһунан олохтоох общественнай кэрэспэдьиэн Маргарита Кузьмина сырдатан турар. Соторутааҕыта Тиит Арыыга бара сылдьан анаан-минээн бу актыыбы кытта көрүстүм.
Нэһилиэк дьаһалтатын өйөбүлүнэн дьахталлар мустан үлэлииллэригэр интэринээккэ киэҥ-куоҥ хостоммуттар. Тиийбитим үлэ күөстүү оргуйа олорор — кимнээх эрэ таҥас кырадаһыныттан сыттык тигээри бэлэмнииллэр, сорохтор байыаннай дьайыыга кыттар байыастарга «кураанах миин» оҥороллор. Общественнай үлэни көҕүлээччилэртэн биирдэстэрэ Любовь Индеева хайдах-туох үлэ тэриллэрин билиһиннэрдэ.
— Саас сааһынан кэпсээтэххэ, бу ааспыт ыйтан нэһилиэкпит кэрэ аҥардара түмсэммит байыаннай дьайыыга кытта сылдьар биир дойдулаахтарбытыгар, атын да байыастарга көмөнү саҕалыырга сорук туруоруммуппут уонна үп-харчы хомуйан саҕалаабыппыт. Биир дойдулаахтарбыт, билигин Мохсоҕоллооххо олорор Зинаида Шаврина уонна Дьокуускай олохтооҕо, байыаннай дьайыыга төрөппүт оҕотун сүтэрбит ыар аһыылаах ийэ Лариса Петрова «Народный фронт» волонтерскай хамсааһын туһунан кэпсээбиттэрэ, харыстанар сиэккэ өрөн ыытыахха уонна улууска бастакынан «кураанах миини» оҥорон таһаарар Бэстээх дьахталларын уопутун туһаныаҕыҥ диэн сүбэлээбиттэрэ. Биһиги тутатына бэстээхтэри кытта сибээстэһэн маастар-кылаас ыыттардыбыт. Булгунньахтаахтан маһынан уһанар Иван Анастатов анал арааманы оҥорон биэрдэ. Күн бүгүн 23 харыстанар сиэккэни өрөн бэлэмнээтибит. Бу үлэбитигэр нэһилиэкпит араас саастаах дьахталлара кыттыһаллар. Ким үлэлиир, ким биэнсийэлээх быыс-арыт буллулар да кэлэн киэһэ хойукка диэри илиилэрин сылааһын иҥэрэн бу үтүө дьыалаҕа кытталлар. Дьокуускайтан Ирина Саввина салалталаах «Илии сылааһа» өрөспүүбүлүкэтээҕи иис сыаҕа биһиэхэ кэлэн үс күн устата байыастарга халыҥ куртка, флис көстүүм, китель, футболка, ырбаахы тигэргэ үөрэтэн барбыта. Кинилэр киэптэринэн бэйэбит каска иһинэн кэтиллэр флис бэргэһэ, кээнчэ тигэн бэлэмнээтибит. Дьиэҕэ олорор дьахталлар сылаас наскы баайан тиксэрдилэр. Аны туран, ииспититтэн ордубут таҥас өрбөҕүнэн сыттыктары тиктибит, — диэн Любовь Васильевна кэпсээтэ.
Тииттэр «кураанах миин» оҥорон таһаардылар
Тииттэр биир сонун саҕалааһыннара – оҕуруот аһын хатардан-куурдан «кураанах миин» ингредиенин оҥорор буоллулар. Үөһэ суруллубутун курдук, маннык миини оҥорууну Бэстээх волонтердарыттан үөрэммиттэр. «Кураанах миини” оҥорорго анал оҕуруот аһын куурдар аппараат наада эбит. Нэһилиэк амарах санаалаах олохтоохторо харчынан көмөлөһөннөр «Овощесушилка” уонна вакуумнуур аппараат сакаастаан атыыласпыттар.
— Бастакы баартыйа миини оҥордубут. Онуоха бэйэбит сайын көрөн-харайан үүннэрбит хортуоппуйбутун, моркуоппутун, сүбүөкүлэбитин, хаппыыстабытын туһанныбыт. Бастаан оҕуруот аһын кичэйэн сууйабыт, ыраастыыбыт. Саамай үлэлээҕэ кырбыыр эбит, — диэн Любовь Васильевна үлэ хаамыытын кэпсиир. – Билбэккэбит бастаан теркалаабыппыт аһары миэлэ буолан табыллыбатаҕа. Онон биир киэһэ дьахталлар эмиэ мустаммыт түүн хойукка диэри олорон барытын илиибитинэн кыра гына кырбаан бэлэмнээбиппит. Куурдар аппараакка оҕуруот аһын 10 чаас туруорабыт, бэлэм буоллаҕына ыйааһыннаан, туустаан-тумалаан, пакеттарга кутан вакуумнуубут. Хас биирдии бакыакка хайдах оҥоһуллара, састааба сурулла сылдьар. «Кураанах миин” оҥоһуллуута бириэмэни ылар эрээри, буһарыллара олус түргэн эбит.
Тус бэйэм тииттэр мииннэрин биир бастакынан амсайдым. Ынах этин кэнсиэрбэтинэн мииннээн кураанах ингредиеннэрин эбэн бэртээхэй борщунан эбиэттэттилэр. Эрдэ көрбүт куурбут-хаппыт моркуоппут, сүбүөкүлэбит, луукпут, биэрэспит ууга киирэн сымнаан, сип-сибиэһэй көрүҥнээхтэр, амтана да минньигэһэ сүр буолан биэрдэ. Кэнсиэрбэлээх оргуйбут ууга биир маннык бакыаты куттахха сөп эбит, онон байыастар түүн-күнүс дьиэ аһыттан уратыта суох иҥэмтиэлээх, битэмииннээх, түргэнник буһар мииннэнэр кыахтаннылар.
«Ойуурдаах куобах охтубат, дьонноох киһи тутайбат»
Нэһилиэк дьокутаата Анастасия Соловьева байыаннай дьайыыга кыттар биир дойдулаахтарбытыгар көмө харчы хомуллар диэн ыҥырыы тахсыбытыгар дьон-сэргэ олус көхтөөхтүк кытынна диир.
— Нэһилиэнньэттэн уопсайа 71 тыһ. солкуобай харчы кииртэ. Нэһилиэкпит ватсап-бөлөҕөр бу харчыны туохха туһаммыппытын отчуоттаан иһэбит. Холобура, харыстанар сиэккэни өрөрбүтүгэр матырыйаалын 12 тыһ. солк, сиэккэни 5600 солк. уонна быатын 2700 солк. атыыласпыппыт. Флис, бязь, сап ыларбытыгар 9473,5 солк. тутуннубут. «Кураанах миин” оҥорон таһаарарбытыгар аппараат сыанатын кытта 23 тыһ. тахса солк. бараатыбыт. Ордубут харчынан оҥоһуллубут харысхалларбытыгар быа атыылаһыахпыт, ас-үөл ылыахпыт диэн былаанныыбыт. Дьоммут маннык көмөлөһөллөрө, көхтөөхтөрө олус үөрдэр, барыларыгар махталбыт улахан, — диэн кини махтана кэпсээтэ.
Билигин бэйэ-бэйэҕэ хардарыта көмөлөсүһэр хайаан да наада. Тиит-арыылар бу үтүө дьыалалара салҕанарыгар оҕуруот аһынан көмөлөһүөххэ наада эбит дии санааммын биир дойдулаахпын, өрөспүүбүлүкэҕэ «Фермер Латышев» диэн брендинэн биллэр Сергей Латышевы кытта кэпсэтэн, спонсордыаҥ этэ дуо диэн ыйыппыппар, киһим тута сөбүлэстэ — 10 куул хаппыыстаны, 2 куул сүбүөкүлэни, 3 куул моркуобу буор-босхо биэрдэ! Бу күннэргэ Тиит Арыы нэһилиэгин баһылыга Григорий Лукин, суоппар Петр Соловьев Дьокуускайтан тиэйэн аҕаллылар. Маннык улахан көмө иһин амарах сүрэхтээх, туруу үлэһит Сергей Петровичка Тиит Арыы нэһилиэгин олохтоохторун ааттарыттан барҕа махтал! Инникитин да үлэҥ-хамнаһыҥ табыллан истин, үтүө үтүөнэн төнүннүн! «Ойуурдаах куобах охтубат, дьонноох киһи тутайбат» диэн өбүгэлэрбит мээнэҕэ эппэтэхтэр эбит — волонтердар үтүө дьыалара, түбүктэрэ салҕанар.
«Төһө кыалларынан көмө, өйөбүл буолабыт…»
Нэһилиэк дьаһалтата, олохтоохтор байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэригэр, төрөппүттэригэр араас көмөнү тиһигин быспакка оҥоро олороллор.
— Тиит Арыы нэһилиэгиттэн анал байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан үс уол хомуурга хапсан барбыта, атын сиргэ олорор өссө икки киһи хантыраак баттаһан сулууспалыы сылдьаллар, биир уолбут хантыраага бүтэн төннүбүтэ. Хомойуох иһин, икки байыас геройдуу олохторун толук биэрбиттэрэ, төрөөбүт дойдуларыгар кистээбиппит, — диэн баһылык солбуйаачыта София Кузьмина кэпсиир. – Бу уолаттар дьонноругар төһө кыалларынан көмө, өйөбүл буолабыт. Соторутааҕыта «Муус-2024» диэн аахсыйа ыыттыбыт. Онно оскуолабыт 5-11 кылааһын үөрэнээччилэрэ, тэрилтэлэр үлэһиттэрэ, эдэр ыччат, эр дьон олус көхтөөхтүк кытыннылар, субуотунньуктаан уонтан тахса аҕам саастаах дьоммутугар уонна байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэригэр муус тиэйэн тиксэрдибит. Дьахталлар Сэбиэттэрэ алаадьылаан, итии үүттээх чэйинэн үлэһиттэрбитин хааччыйан абыраатылар. Маннык күргүөмүнэн үлэ инникитин ыччаттарбытыгар үтүө холобур буолар дии саныыбын. Нэһилиэкпитигэр общественнай түмсүүлэрбит улахан хамсааһыны таһаараллар, кинилэр саҕалааһыннарын дьаһалта өттүттэн өйүүбүт.
Тиит Арыыга, бэл, нэһилиэк олоҕун-дьаһаҕын, күннээҕи сонуну нэһилиэнньэ ортотугар киэҥник тарҕатар соруктаах олохтоох пресс-сулууспа баар буолбут. Альбина Рожина бу хайысхаҕа номнуо ылсан, сойбот сонуннарын хаһыаппытыгар, телеграм-каналбытыгар, ону ааһан өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар, телевидениеҕэ ыыта олорор. Дьэ бу курдук дьаһанан үлэлии-хамныы, айа-тута сылдьаллар Тиит Арыы көхтөөх олохтоохторо.
Ольга Гермогенова.